កូនខ្មែរថែកាព្យ

សេចក្ដីអធិប្បាយអំពីពាក្យថា

កាព្យ = កំណាព្យ

របស់លោក ឈឹម – ស៊ុម អតីតសាស្រ្តាចារ្យ

ពាក្យថា << កំណាព្យ >> ជាភាសាខ្មែរដែលប្រែចេញពីបាលី ថាកាព្យ ។ កំណាព្យក្ដី កាព្យក្ដី អ្នកផងយល់ន័យថា : កម្រងពាក្យឃ្លោងឃ្លា មានល្បះ ជាសង្កាត់ៗ រុងរឿងដោយពាក្យជួន និងសេចក្ដីពិរោះពិសារ អាចទាញចិត្តអ្នកអានឲ្យរីករាយ ឬស្រងេះស្រងោច ឬក៏អណ្ដែតអណ្ដូងលន្លង់លន្លោចបាន ។ សេចក្ដីយល់នេះត្រូវពិត ។ ប៉ុន្តែគង់មានអ្នកខ្លះយល់មិនដល់កម្រិត មិនដល់ជម្រៅ ព្រោះពាក្យថា កាព្យនេះ មានធាតុដើម (RACINE ) កប់ជ្រៅបន្តិច។ សូមជ្រាបដូចតទៅ :

ពាក្យថា កាព្យ ជាភាសាបាលី មកអំពី កុ ធាតុ ប្រព្រឹត្តទៅក្នុងអត្ថបទថា : ពោលយ៉ាងពិរោះ, ការពោល ឬពំនោលដ៏ពិរោះ, អ្នកពោលនូវពាក្យដ៏ពិរោះ, ឬអ្នកពោលនូវពាក្យជាទីគាប់ចិត្ត ។

កុធាតុ បើសម្រេចរូបឲ្យទៅជាកិរិយាស័ព្ទ កក្ដុវាចកៈ បានរូបជា កោតិ = កវតិ = កាយតិ។ ឲ្យទៅជាកិរិយាស័ព្ទ កម្មវាចកៈ បានរូបជា កុយតិ = កិយតិ ។ ឲ្យទៅជាការកនាម បានរូបជា កវិកោ = កវី ។ ឲ្យទៅជាករណនាម បានរូបជា កាននំ = កព្វំ = កាវិយំ = កាវេយ្យំ = កាព្យំ ១។ ឧ. កវី កាព្យំ កវតិ = អ្នកពោលនូវពាក្យជាទីគាប់ចិត្ត ពោលយ៉ាងពិរោះនូវពំនោលដ៏ពិរោះ (កក្ដុវាចកៈ ) ។ កាព្យំ កវិនា កុយតិ = ពំនោលដ៏ពិរោះ គឺអ្នកពោលនូវពាក្យជាទីគាប់ចិត្ត ពោលយ៉ាងពិរោះ ។

ពាក្យថា << កាព្យ >> ឬ << កំណាព្យ >> ជាករណនាម គឺជាអំពើរបស់កវី ។ បើមិនហៅ << កាព្យ >> ឬ << កំណាព្យ >> នឹងហៅថា << កវីនិពន្ធ >> ដូច្នេះវិញក៏បាន (កាព្យ = កំណាព្យ = កវីនិពន្ធ ) ។ ប៉ុន្តែកុំច្រឡំនឹងពាក្យថា << និពន្ធកវី >> ឡើយ ព្រោះពាក្យថា << និពន្ធកវី >> ជាការកនាម គឺជាឈ្មោះមនុស្សអ្នកធ្វើ , មានន័យថា អ្នកពោលនូវពាក្យជាទីគាប់ចិត្ត ព្រមទាំងបាននិពន្ធនូវអត្ថបទជាទីគាប់ចិត្តផង ។ បើហៅថា << កវី >> ទទេ ក៏មានន័យដូចគ្នានេះដែរ, ប៉ុន្តែបើអ្នកនោះមិនបាននិពន្ធអត្ថបទអ្វីសោះ គ្រាន់តែពោលពាក្យពិរោះប៉ុណ្ណោះ ក៏គេអាចហៅថា << កវី >> បានដែរ ។

ខ្ញុំធ្លាប់ឮពាក្យសរសើរ ចំពោះកាព្យខ្មែរ ដែលអ្នកប្រាជ្ញបរទេសបានសរសើរថា ភាសាអ្នកបស្ចិមប្រទេស គេមិនអាចយកមកធ្វើកាព្យឲ្យពិរោះដូចភាសាខ្មែរបានទេ ព្រោះសម្បូណ៌ពាក្យច្រើនព្យាង្គ ហើយខ្សត់វេវចនៈ, ឯភាសាខ្មែរសម្បូណ៌ពាក្យមួយព្យាង្គផង សម្បូណ៌វេវចនៈផង បានជាគេអាចធ្វើកាព្យឲ្យមានពាក្យជួនយ៉ាងណាក៏បាន ។ ទាំងខេមរជាតិយើងក៏យល់ដូចគ្នាដែរ បានជាសព្វថ្ងៃខេមរកុលបុត្រច្រើនគ្នា ដែលពុំទាន់ផុតខ្សែលោហិតអំពីកវីជាន់ចាស់នៅឡើយ នៅតែចូលចិត្តកាព្យឃ្លោងរបៀបខ្មែរ គេខំសរសេរផ្សាយក្នុងសារពត៌មាន និងក្នុងសៀវភៅផ្សេងៗដ៏ច្រើន ។

ឯកាព្យឃ្លោងភាសាខ្មែរ អ្នកខ្លះហ៊ាននិយាយថា << មិនក្រ >> ផងព្រោះគេឮ គេឃើញនូវក្មេងគង្វាលគោ ក៏ចេះច្រៀងកំសាន្តដែរ ក្មេងពរប្អូនលេង ក៏ចេះច្រៀងបំពេរប្អូនដែរ អ្នកខ្លះឥតចូលរៀនក្នុងសាលាណាផងសោះ ក៏អាចចេះច្រៀងឆ្លើយឆ្លង រហូតដល់មួយយប់ទើសភ្លឺក៏បានឥតទើសទាក់ ។ ព្រោះហេតុនោះ បានជាទាំងខ្លួនខ្ញុំ ក៏យល់ថាវិជ្ជាកាព្យមិនក្រដែរ ។ ប៉ុន្តែ បើនិយាយពីក្រវិញ, ឃើញថាក្រជាងពាក្យរាយដែលគេនិយាយជាបាឋកថា ជាសុន្ទរកថា ឬជាទេសនាទៅទៀត ព្រោះ :

១- ការតែងកាព្យ មុនដំបូង គេត្រូវធ្វើផែនការ (ប្លង់ ) គ្រោងសេចក្ដី លៃលករកពាក្យសម្រាប់ប្រើឲ្យមានន័យស្របនឹងលំនាំរឿង ឬដំណើរការណ៍ ដូចបាឋកថា ឬទេសនាដូច្នោះដែរ ហើយថែមទាំងត្រូវរកពាក្យជួនមកដាក់ឲ្យត្រូវតាមក្បួនកាព្យ ដែលប្រកបដោយបទមានឈ្មោះផ្សេងៗ ជាការចាំបាច់ផងទៀត ។

២- ក្បួនកាព្យ កវីខ្មែរពីបុរាណ បានចាត់ជាបទផ្សេងៗ មានកំណត់ពាក្យប៉ុណ្ណោះក្នុងមួយឃ្លាៗ មានប៉ុណ្ណេះឃ្លាប៉ុណ្ណោះឃ្លា ក្នុងមួយល្បះៗ តាមដំណើរបទនីមួយៗ ជាកម្រិត ។

៣- ការតែងកាព្យខ្មែរ លុះត្រាតែអ្នកតែងនោះៗ ចេះបទខ្មែរឲ្យប្រាកដសិន ទើបតែងឲ្យត្រឹមត្រូវកើត ដូចអ្នកលេងភ្លេងដែរ, មិនមែនត្រូវរកតែពាក្យជួនមកប្រគរគ្នា ដូចគេច្រៀងថា << បងដេញគោហ្វូងទៅព្រៃឯត្បូង នាំប្អូនជីកដំឡូង ហើយផឹកទឹកអណ្ដូង ឃើញពពកឈរច្រូង ដូចជាស្លឹកដូង ដូច្នេះហៅថា កាព្យខ្មែរនោះទេ១។

៤- បទផ្សេងៗ ដែលកវីខ្មែរពីបុរាណ បានតែងតាំងទុកមក មាន ៤៨ បទ ដោយពិស្ដារគឺ:

១- បទកាកគតិ, ២- បទព្រហ្មគីត, ៣ – បទពំនោល, បទបន្ទោលកាក, បទភុជង្គលីលា, ៦- បទពាក្យ ៧ សាមញ្ញ, ៧- បទនមោពាក្យ ៧ , ៨ – បទ កខពាក្យ ៧, ៩- បទ គោព័ទ្ធស្នឹងពាក្យ ៧, ១០- បទនាគគៀវក្រវាត់ ពាក្យ ៧, ១១- បទអក្សរសង្វាស ពាក្យ ៧, ១២- បទកង្កែបលោតកណ្ដាលស្រះ ពាក្យ ៧, ១៣- បទ អក្សរលូនពាក្យ ៧, ១៤- បទថយក្រោយ ពាក្យ ៧, ១៥- បទនាគរាជប្លែងរឹទ្ធិ ពាក្យ ៧, ១៦- បទពាក្យ៨ សាមញ្ញ, ១៧- បទនាគបរិព័ទ្ធ ពាក្យ ៨, ១៨- បទត្រីពិធព័ន្ធ ពាក្យ ៨, ១៩, បទនាគរាជប្លែងរឹទ្ធ ពាក្យ ៨, ២០- បទពាក្យ ៩ សាមញ្ញ, ២១- បទផ្កាឈូករីក ពាក្យ ៩, ២២- បទក្របចក្កវាឡ ពាក្យ ៩, ២៣- បទរលកខ្ទប់ច្រាំង ពាក្យ ៩, ២៤- បទកង្កែបលោតស្លាក់ពេជ្រ ពាក្យ ៩, ២៥- បទសារថីទាញរថ ពាក្យ ៩ , ២៦- បទសឹង្ហតោលេងកន្ទុយ ពាក្យ ៩, ២៩- បទពាក្យ ១០ សាមញ្ញ, ២៨- បទត្រឡាចឡើងទ្រើង ពាក្យ ១០, ២៩- បទពាក្យ ១១ សាមញ្ញ, ៣០- បទឆ័ត្របីជាន់ ពាក្យ ១១, ៣១- បទគោព័ទ្ធស្នឹង ពាក្យ ៨, ៣២- បទពាក្យជាប់ទង ពាក្យ ៤, ៣៣- បទមករខ្ជាក់កែវ, ៣៤- បទកង្កែបលោតលើគោក។៣៥- បទសបាត់សប៊ិន, ៣៦- បទពស់លេបកន្ទុយ, ៣៧- បទសឡាបលូន, ៣៨- បទព្រះច័ន្ទបាំងឆ័ត្រ, ៣៩- បទវង្សវិចិត្រ, ៤០- បទកង្កែបលោតផ្ទាត់ខ្ចៅ, ៤១- បទរលកយោលយាវ, ៤២- បទយតិភ័ង្គ, ៤៣- បទរមាំងដើរព្រៃ, ៤៤- បទសហរ៉ា, ៤៥- បទសត្វកាងស្លាប, ៤៦- បទវិវិធមាលី, ៤៧- បទសោរទិនវិសាល, ៤៨- បទសុក្រទិនវិសាល ២។

បទ ឬមេកាព្យទាំង ៤៨ នេះ ជាក្បួនប្រាប់ចំនួនពាក្យក្នុងឃ្លា ប្រាប់ចំនួនឃ្លាក្នុងល្បះមួយៗ ព្រមទាំងប្រាប់រយៈ ឬ សង្វាក់ពាក្យជួននឹងគ្នាក្នុងបទនីមួយៗផង ជាការក្រមួយលើកទៅហើយ, ប៉ុន្តែមិនជាការក្រណាស់ទេ, នៅមានកវីបញ្ញត្តិ ជាការក្រមួយលើកថែមទៀត ។

៥- កវីបញ្ញត្តិ គឺសេចក្ដីបញ្ញត្តិរបស់អ្នកប្រាជ្ញកាព្យ ។ លោកបានបញ្ញត្តិថា : ពាក្យកាព្យទាំងឡាយ ទោះបីមានសូរសំឡេងចុងដូចគ្នា ប៉ុន្តែខុសស្រះគ្នា ក៏ចាប់ជួននិងគ្នាពុំបាន ដូចជា :

ក, ស្រៈ ..និង ... ។ ឧ. តាមពុទ្ធភាសិត ថាអ្នកប្រព្រឹត្ត សុចរិតកាន់សីល ចំរើនមេត្តា ភាវនាឥតខ្ជិល ឥតក្ដីខូចខិលនឹងបានក្ដីសុខ ។ ឧ. នេះត្រូវក្បួន, តែខុសបញ្ញត្តិ ពុំសូវល្អទេ ។

ខ, ស្រៈ ី និង ស្រះ ៃ, ស្រៈ ិ និង ស្រៈ េ ។ ឧ.ច្បាប់នេះប្រពៃ ចូរកូនពិសី សូធ្យកុំឲ្យភ្លេច កុំផ្ដែកតាមខ្ជិល ថាមានពេលតិច អ្វីៗ សម្រេចដោយក្ដីព្យាយាម ។ (ត្រូវក្បួន តែខុសបញ្ញត្តិ ) ។

គ, ស្រៈ ូ និងស្រះ ោ, ស្រៈ ូ និងស្រៈ ៅ ។ ឧ. អ្នកកាន់ចង្កូត ស្រវឹងទ្រេតទ្រោត ខំប្រឹងបរទៅ មុខជាវិនាស ព្រោះទាស់ខុសផ្លូវ ស៊ីហើយដេកទៅ គ្រាន់បើជាងបរ ។ (ត្រូវក្បួនតែខុសបញ្ញត្តិ ) ។

ឃ, ស្រៈ ៀ និងស្រៈ ា ។ ឧ. យើងគួរខំឆ្លៀតធ្វើការជួយជាតិ តម្កើងសាសនា ស្ទួយរាជបល្ល័ង្ក កុំប្រឆាំងគ្នា កុំឲ្យមានពៀរ តពូជខូចស្រុក ។ (ត្រូវក្បួន តែខុសបញ្ញត្តិ )។

ង, ស្រៈ អុំ ុ និងស្រៈ អំ ំ ។ ឧ. យាយតាចាស់ទុំ មន្រ្តីស័ក្តិធំ បព្វជិតនិងក្សត្រ គេតែងគោរព ឱនកាយប្រណិប័តន៍ ដូច្នេះទើបចាត់ ជាខ្មែរមានពូជ ។ (ត្រូវក្បួន តែខុសបញ្ញត្តិ )។

ច, តួ ស ប្រកប ចាប់ជួននឹងវិសជ៌នីយ = រះមុខ (ះ ) ។ ឧ. ព្រះពុទ្ធបានត្រាស់ មានជ័យជំនះ លើពួកនិគ្រន្ទ ព្រោះព្រះសាស្ដា ព្រះអង្គមានបុណ្យ ប្រាជ្ញាលើសលុប ក្រៃលែងលោកា ។ (ត្រូវក្បួន តែខុសបញ្ញត្តិ ) ។

ឆ, តួ ក ប្រកប ចាប់ជួននឹងយុគលពិន្ទុ (: ) ។ ឧ. គ្រាមានធុរៈគេទៅពឹងពាក់ ហ៊ានឲ្យដំរី គ្រាអស់ធុរៈ គេធ្វើវហី ឥតបានដំរី ឃើញឯពងមាន់ ។ (ត្រូវតាមក្បួន តែខុសបញ្ញត្តិ ) ។

ជ, ពាក្យមានតែស្រៈ ទោល ឥតមានអក្សរប្រកប ចាប់ជួននឹងពាក្យស្រួយ ដែលមានតួ រ ប្រកប ។ ឧ. រីអង្គព្រះសម្ពុទ្ធ ជាមកុដនៃលោកា ព្រះអង្គជាអាចារ្យ ឥតគ្រូណាប្រៀបផ្ទឹមបាន ។ (ត្រូវតាមក្បួន តែខុសបញ្ញត្តិ ) ។

ឈ, សំយោគសញ្ញា (័ ) ប្រកបជឹង យ ចាប់ជួននឹងស្រៈ ៃ ។ ឧ.ជានជាកុលបុត្រ ចូលសាសន៍ព្រះពុទ្ធ តែងកាន់វិន័យ ទើបបានអ្នកផងចាត់ថាប្រពៃ លើសជនប្រុសស្រី លោកីយ៍សាមញ្ញ ។ (ខុសបញ្ញត្តិ ) ។

កវីបញ្ញត្តិ ប៉ុណ្ណេះជាដើម ជាហេតុឲ្យអ្នកតែងកាព្យតឹងគំនិតធ្វើកាព្យ កើតដោយកម្រ, តែបើកើត, នោះជាកាព្យល្អឥតខ្ចោះ ។ ទោះបីកាព្យបុរាណក៏មានខុសនឹងកវីបញ្ញត្តិនេះ គគោក ទាំងកាព្យអធិប្បាយភាសិតរបស់ខ្ញុំដែលចុះក្នុងទស្សនាវដ្ដីកម្ពុជសុរិយា ឆ្នាំ ១៩៦៦ ពីលេ ១ ខ ដល់លេខ ៥ ក៏ពុំបានហ្មត់ចត់តាមក្បួន និងកវីបញ្ញត្តិនេះគ្រប់អន្លើដែរ បានជាខ្ញុំសូមប្រកាសថា << មិនមែនកាព្យគម្រូទេ >> ហើយខ្ញុំសូមដាក់កាព្យដទៃរបស់កវីជាគ្រូដើមរបស់ខ្ញុំខ្លះ កាព្យដែលខ្ញុំតែងខ្លួនឯងខ្លះ ទុកជាគម្រូខាងចុងអត្ថបទនេះ ដើម្បីការសង្កេតនៃបច្ឆាជនជាន់ក្រោយតទៅ :

បុរាណានុញ្ញាត

កវីពីបុរាណបានបញ្ញត្តិបន្តឹងក្នុងការតែងកាព្យ ដូចខ្ញុំពោលហើយខាងដើមនេះ ហើយបែរអនុញ្ញាតិបន្ធូពាក្យជួនខ្លះ ដែលអ្នកមិនដឹងស្មានជាខុស ដូចពាក្យសំឡេងធំ ចាប់ជួននឹងពាក្យសំឡេងតូច ពាក្យស្រួយ មានតួ រ ប្រកប ចាប់ជួននឹងពាក្យដែលមានតួ ល ប្រកប ហើយនឹងស្រះ អេ (េ) ចាប់ជួននឹងស្រៈ អែ (ែ ) ។ វិធីទាំង៣យ៉ាង នេះ លោកអនុញ្ញាតឲ្យធ្វើ លោកចាត់ជាការចាប់ជួនដ៏ត្រឹមត្រូវ ។

១- អក្សរឃោសៈ (សម្លេងធំ ) ចាប់ជួននឹងអក្សរអឃោសៈ (សម្លេងតូច ) បានឲ្យតែស្រៈដូចគ្នា មានខ្យល់ប្រកបដូចគ្នា ។ ឧ. នេះគឺច្បាប់ក្រមប្រសើរឧត្ដមទូន្មានអ្នកផង ប្រើឱនលំទោន កុំបីមានឆ្គងប្រាជ្ញាបុណ្យផង កើតដោយប្រតិបត្តិ ។ ត្រូវក្បួនហើយថែមទាំងមិនខុសបញ្ញត្តិផង។ (ច្បាប់ក្រមព្រះរាជសម្ភារ ) ។

២- ពាក្យស្រួយមានតួ រ ប្រកប ចាប់ជួននឹងពាក្យដែលមានតួលប្រកបបាន ព្រោះជំនាន់បុរាណអានពាក្យទាំងពីរធុននេះ មានខ្យល់ប្រកបដូចគ្នា ដូចពាក្យថា ខ្នុរ គេមិនដែលថា ខ្នោរ, ឆ្នាំកុរ គេមិនដែលថា ឆ្នាំកោ, ចំណារ គេមិនដែលថា ចំណា ទេ ។ មួយទៀត អក្សរ រ និង ល មានពិធីអាទេសផ្លាស់ប្ដូរគ្នាបានផង (រ > ល ) ។ ឧ. ប្អូនអើយ សុរីយ៍សួស្ដិ៍សមរស្មី ឆ្លុះភ្លឺកណ្ដាល វេហាស៍មណ្ឌល សួស្តិ៍សល់សម្ភារ ពិសេស ពិសាល ឯអាកាសនាយ ។ ត្រូវតាមក្បួនមិនខុសបញ្ញត្តិ ។ (លិខិតផ្ញើទៅថ្វាយព្រះម៉ែយួបុប្ផាវតី នៃព្រះបាទ ស្រីធម្មារាជា ព្រះរាជសម្ភារ មានក្នុងពង្សាវតារ ក្រុងកម្ពុជាធិបតី ) ។

៣- ស្រៈ អេ (េ) ចាប់ជួននឹងស្រៈ អែ (ែ) បាន, ប៉ុន្តែច្រើនតែពាក្យមកពីភាសាបាលី ឬ សំស្រ្កឹត មានស្រៈអេ (េ) ជាប់នឹងព្យញ្ជនៈ អឃោសៈ ហើយចាប់ជួននឹងស្រៈ អែ (ែ ) ជាភាសាខ្មែរ ព្រោះជំនាន់ដើម ភាសាបាលីមានស្រៈ (េ) ជាប់នឹងព្យញ្ជនៈអឃោសៈ ក៏លោកអានថា អែ (ែ) ដែរ ។ ឧ. ហៃអស់សាមណេរ កុំធ្វើដែលៗដោយក្ដីពាយងាយ លំអុតបម្រើ អ្នកជាបាធ្យាយន៍ ជូនបុណ្យទៅម្ដាយឪពុកឯងហោង ។ ត្រូវក្បួនថែមទាំងមិនខុសបញ្ញត្តិផង។ (ច្បាប់ក្រម )

ខ្ញុំអធិប្បាយ អំពីពាក្យថា កាព្យ = កំណាព្យ មកប៉ុណ្ណេះ ទុកជាការពិចារណានៃបច្ឆាជនជាន់ក្រោយ ដែលពេញចិត្តក្នុងការតែងកាព្យ, ប៉ុន្តែខ្ញុំពុំបានដាក់ក្បួនកាព្យដែលមានមកពីបុរាណទាំងអស់ ចុះក្នុងសៀវភៅនេះផងទេ ព្រោះមានគេបោះពុម្ពហូរហែមកហើយ ខ្ញុំចង់និយាយតែត្រង់ណាដែលសល់ពីគេ ខ្ញុំចង់ធ្វើតែអ្វីៗ ដែលគេពុំទាន់ធ្វើ ។ បន្ទាប់ពីនេះទៅខ្ញុំដាក់កាព្យគម្រូខ្លះ ដើម្បីជាគ្រឿងពិចារណាតទៅ ។

កាព្យគម្រូ

បទពាក្យ ៧ សាមញ្ញ

បួសហើយកុំខ្ជិលរមិលសឹង សង្វាតប្រុងប្រឹងរៀនកុំខាន

ចាំហើយឲ្យចេះចូលចិត្តបាន ប្រឹងទូន្មានប្រាណឲ្យប្រាជ្ញព្រម ។

ប្រាជ្ញធម៌វិន័យព្រះសាស្រ្តា ប្រាជ្ញថែសាសនាមិនឲ្យស្គម

ប្រាជ្ញប្រុងឲ្យត្រង់មិនឲ្យទ្រម ប្រាជ្ញត្រឹមត្រូវល្មមតាមសម្មា ។

វិន័យជាគល់ជាគោលគាប់ ជាឫសចាក់ជាប់ព្រះសាសនា

មិនឲ្យក្រឡាប់ផ្កាប់ជាផ្ងា សង្ឃខំសិក្សាឲ្យចេះចាំ ។

រៀនអ្វីឲ្យស្ទាត់មាត់ទន្ទេញ ប្រាជ្ញាវាងវេញវៃចំណាំ

ចង់ហើយត្រូវហាត់សូត្រសាសាំ លឡាំឲ្យស្ទាត់កុំឡេឡា ។

ខំហាត់ឲ្យច្បាស់លះបាលី តួវែងតួខ្លីតាមអក្ខរា

សង្កេតសង្កត់តាមមាត្រា សិក្សាតាមច្បាប់ត្រឹមត្រូវ ។

កុំធ្វើងាំៗ ប្រឡំលប សូធ្យធ្វើស៊ប់ៗ ហាក់មិនសូវ

បាំងផ្លិតប្លែប្លមថ្នមង៉ូវ លាយខុសលាយត្រូវក្អកម្ដងៗ ។

អង្គុយរកកៀនវៀនខាងក្រោយ ខុសត្រូវបណ្ដោយពីក្រោយខ្នង

ដល់គេសូធ្យចប់ក៏ចប់ផង ឯវំឯងហោងស៊ងស្មើគ្នា ។

កុំអរនឹងស៊ងបានស៊កយាម ត្រូវត្រេកអរតាមព្រះភគវា

ចេះស្ទាត់ត្រឹមត្រូវជាផ្លូវជា មិនខ្មាសវេទនាក្នុងជំនុំ

ប្រើគួរឲ្យគួរតាមទាបខ្ពស់ កុំឲ្យលើសលស់តាមតូចធំ

ទីឃៈរស្សៈកុំច្រឡំ ថាឲ្យចំៗ ជាប់មាត្រា ។

ដូចក្ដីកុំស្ដីថាជាតិ ឦថាជាឥអៈជាអា

នាំខុសព្រោះប្រាណមិនសិក្សា ស្មៈថាជាស្មាអាជាអៈ ។ល។

រៀនមូលឲ្យចូលចិត្តប្រាកដ វិភត្តិអាយតនិបាត

នៅជាប់នឹងនាមពុំដែលឃ្លាត តែយល់រវាតឃ្លាតខុសច្បាប់ ។

ខូចន័យសេចក្ដីខាងពាក្យខ្មែរ ខូចប្រយោគដែរប្រែក្រឡាប់

អាក្រក់ជាល្អខុសជាគាប់ ខូចច្បាប់ខានច្បាស់លះធម៌អាថ៌ ។ល។

(កាព្យនេះលោកគ្រូ អាចារ្យ ពៅ - កន ជាគ្រូបាលី គ្រូកាព្យរបស់ខ្ញុំ ធ្វើប្រទានជាគម្រូផ្ទាល់ខ្លួនខ្ញុំតាំងពីឆ្នាំ ១៩១៩ ខ្ចកតែ១ ម៉ាត់ត្រង់ នុំ ចាប់ជួននឹង ធំ

រឿងបុរសខ្លាចដំរី និង ចិនឆៅ

បទពាក្យ ៧ សាមញ្ញ

បុរសមួយនាក់ខ្លាចដំរី ថែមខ្វះសំដីខ្ជិលពណ៌នា

ដើរទៅតាមផ្លូវក្នុងអរញ្ញ ជួនបានជួបគ្នានឹងចិនឆៅ ។

និយាយរួសរាយយ៉ាងរាក់ទាក់ ស្រែកថាអាឡាក់មកយើងទៅ

ក៏ដើរជាមួយដល់ព្រៃជ្រៅ ចិនឆៅនិយាយឥតស្ងាត់មាត់ ។

បុរសធុញនឹងចិននិយាយ ទើបគាត់ឲ្យទាយបណ្ដៅគាត់

ដើម្បីចិនគិតក្រែងបានស្ងាត់ ទើបចាត់បណ្ដៅគ្រាន់បន្លប់ ។

ថាមានសត្វមួយនៅស្រុកយើង ក្បាលធំទើងមើងជើងប៉ុនស្នប់

អាចឹកឯងទាយឲ្យត្រូវសព្វ បើទាយមិនចប់អញត្រូវលក់ ។

ចិនស្ដាប់ពាក្យខ្មែរមិនសូវយល់ ប្រាជ្ញាវិលវល់គិតវីវក់

ចិនស្ងាត់មាត់ស្ងៀមមួយស្របក់ រែកដើរងងក់ទល់រាត្រី ។

ព្រលប់ចិននឹកឃើញស្រែកថា អ្ហា អាឡាក់ អ្ហា សត្វតាំឡី

បុរសស្មានជាជួបដំរី ភ័យស្លុតស្មារតីក៏រត់ភីង ។

បាតជើងសព្រាតចូលព្រៃប្រោក ទាក់វល្លិ៍សោកម៉ោកដូចគេធ្លីង

រហែកខោអាវអស់រលីង ចិនក៏រត់ភីងទាំងអម្រែក ។

ព្រោះស្មានជាជួបចោរចាំប្លន់ ឬមានអាសន្នអ្វីចម្លែក

បានជាចិនរត់ទាំងអម្រែក កំពប់បែកខ្ញែកទំនិញអស់ ។

សុភាសិត

ស្ដាប់មិនទាន់ជាក់ ប្រញាប់ញាក់ចិញ្ចើម

ប្រពន្ធមិនទាន់ផើម ប្រញាប់រកឆ្មប ។

ឃើញឮមិនជាក់ ប្រញាប់រហប

យល់មិនទាន់ស្រប ប្រញាប់អនុវត្ត ។

ចប់ដោយសង្ខេប

កាព្យសុភាសិតធុននេះ មានចំនួនច្រើន ខ្ញុំតែងពីឆ្នាំ ១៩៦២

ឈឹម – ស៊ុម

វិជ្ជាគុណកថា

កាព្យពាក្យ ៧

ភិក្ខុ (សទ្ធម្មបញ្ញា) ឈឹម ស៊ុម

ក្រុមជំនុំប្រែព្រះត្រៃបិដកក្នុងក្រសួងពុទ្ធសាសនបណ្ឌិត្យ

រៀបរៀង

ព.ស. ២៤៧៨

គ.ស. ១៩៣៤

វិជ្ជាគុណកថា

ពាក្យ ៧

អហំរីខ្ញុំអក្សរស៊ ស្រឧខ្យល់មប្រកបមុខ

នាមនេះពិតពីម្ដាយអាពុក លោកបានដាក់ទុកជាសញ្ញា ។

រីនាមទីពីរលោកកំណត់ ហៅតាមដោយបទបាឡីថា

ភិក្ខុសទ្ធម្មបញ្ញា តាមកម្មវាចានឹងឧប្បជ្ឈាយ៍ ។

សូមថ្លែងតាមដោយពិនិត្យយល់ នៅលើសកលផែនពសុធា

ជនផងដែលកើតមកគ្រប់គ្នា មិននរណាទំនេរមួយ ។

សុទ្ធសឹងមានកិច្ចការរវល់ រជើបរចល់កង្វល់ព្រួយ

ព្រោះតែចិញ្ចឹមជីវិតមួយ ជាហេតុឲ្យព្រួយខានមិនបាន ។

ខ្លះមានអាហារដោយសព្វគ្រប់ តែមិនទាន់ស្កប់ក្នុងសន្ដាន

ខំប្រឹងរកគ្រឿងដំកើងប្រាណ ខ្លះចង់ឲ្យបានគេកោតខ្លាច ។

បំណងប៉ុណ្ណេះជាដើមទង ធ្វើឲ្យអ្នកផងប្រឹងប្រសាច

អ្នកណាប្រសប់ទើបអង់អាច គឺថាអ្នកប្រាជ្ញទើបបានព្រម ។

អ្នកមានប្រាជ្ញាមានគំនិត ចេះអ្វីចេះពិតប្រព្រឹត្តល្មម

មិនល្មោភលោភល្មើសលើសទាំងព្រម ចេះថ្នាក់ចេះថ្នមរក្សាខ្លួន ។

ទើបពេញបំណងប៉ងប្រាថ្នា ត្រូវការអ្វីបានគ្រប់ចំនួន

តាមដោយចំណេះចេះរាល់ខ្លួន ចេះបីចេះបួនគង់ចំរើន ។

រីឯចំណេះក្នុងលោកីយ៍ បើនឹងស្រដីឃើញមានច្រើន

សុទ្ធតែវិជ្ជាត្រូវក្រវើន ជាហេតុចំរើនដល់អាត្មា ។

មានដប់ប្រាំបីបាឡីចែង ដូចនឹងសំដែងតែងមាតិកា

១- គឺចេះស្ដាប់សព្ទភាសា ២- ចេះសាស្ត្រាធម៌អាថ៌ជាក់ ។

៣- ចេះលេខបូកលេខគុណហារ ៤- មានប្រាជ្ញាចេះគូរឆ្លាក់

៥- ចេះតម្រាទាយលក្ខណៈ ៦- ចេះជាក់ឫក្សជោគជ័យ ។

៧-ចេះចាំច្រៀងរាំស្ទាត់ ៨- ចេះផ្ទាត់ដោយម្រាមដៃ

៩- ចេះមន្តធ្នូសិល្បសៃយ ១០- គឺចេះលៃលកវាចា ។

១១- ចេះពេទ្យរក្សារោគ ១២- ចេះយោគយោងកាព្យា

១៣- ចេះភេទត្រៃវេទ្យា ១៤- មាយាព្យូហ៍សត្រូវ ។

១៥- ចេះឆន្ទតិសាស្រ្ត ១៦- ចេះគាតគ្នេក្នុងក្រៅ

១៧- ចេះមន្តសែកហាហៅ ១៨- ចេះផ្លូវសទ្ធាខ្ជាប់ ។

សិប្បៈទាំងដប់ប្រាំបីនេះ អ្នកប្រាជ្ញត្រិះរិះជាប្រដាប់

ឲ្យអស់អ្នកផងបានត្រងត្រាប់ តាំងទុកជាច្បាប់ក្នុងលោកីយ៍ ។

ហៃសាធុជនផងទាំងឡាយ គួរខំខ្វល់ខ្វាយទាំងប្រុសស្រី

កុំធ្វេសប្រហែសភ្លេចស្មារតី សង្វាតឃ្មាតខ្មីរៀនវិជ្ជា ។

ត្រូវតែយើងខំប្រកបកិច្ច ឲ្យបានសម្រេចតាមវេលា

បឋមវ័យត្រូវយើងរៀនវេទ្យា អក្ខរវិជ្ជាលេខភាសា ។

ឲ្យបានចេះចាំជាប្រធាន រួចទើបគិតអានពិចារណា

រើសរកវិជ្ជាដែលថ្លៃថ្លា គេរាប់ត្រង់ណាចាប់ត្រង់នោះ ។

វិជ្ជាទាំងអស់ដូចបានថ្លែង រាប់រៀបសំដែងរៀងរាល់ឈ្មោះ

មិនមែនសក្ដិ៍សិទ្ធិ៍សព្វសាយសុះ មានត្រូវមានខុសតាមសម័យ ។

ស្រេចហើយនឹងយើងប្រឹងសង្កេត មើលបែបផែនភេទស៊ីវិឡៃ

កុំធ្មេចងងឹតទាំងយប់ថ្ងៃ វិជ្ជាណាថ្លៃត្រូវយើងរក ។

ដូចជារបស់ភស្តុសម្ទាយ ជនផងទាំងឡាយគេចង់យក

ចង់ទិញចង់ដូរត្រូវយើងរក ហើយគិតលៃលកលក់យកថ្លៃ ។

ចំណេះមិនមែនចេះតែគេ បើយើងរិះរេគង់វៀងវៃ

ស្រេចនឹងសន្សំសព្វៗថ្ងៃ គង់បានកម្រៃមិនសូវខ្វះ ។

ប្រៀបដូចអុងអាងពាងក្រឡ បើកមាត់ចំហរឲ្យស្រឡះ

ដាក់ត្រងទឹកភ្លៀងគង់ពេញខ្លះ យូរទៅប្រទះពេញមិនខាន ។

កំណើតវិជ្ជាដូចឫស្សី ដាំមួយដុះបីបួនក៏មាន

វិជ្ជាចេះចាំក្នុងសន្តាន សង្វាតហាត់អានគង់ចេះច្រើន ។

វិជ្ជាជាទ្រព្យវិសេសថ្លៃ មិនបាច់សំចៃគង់ចំរើន

ចាយណាស់កើតណាស់រឹតតែច្រើន អ្នកណាក្រវើនអ្នកនោះចេះ ។

អ្នកមានវិជ្ជាមិនល្ងង់ខ្លៅ ទោះបីខ្លួនខ្មៅមុខក្រងេះ

អាក្រក់តែរូបប៉ុន្តែចេះ គេថាអ្នកនេះជាមនុស្សល្អ

អ្នកណាមិនចេះចំណេះអ្វី ទោះបីប្រុសឬស្រីសប្បុរស

សាច់ឈាមល្អូកល្អិនមុខមាត់ល្អ អ្នកផងគេក៏ថាមិនសម ។

អ្នកមានជម្ងឺមិនមានសប្បាយ ក្រហល់ក្រហាយកាយក្រៀមក្រំ

ត្រូវការណាស់ត្រង់មន្តអាគម ឬពេទ្យចេះផ្សំឱសថថ្លៃ ។

នេះឯងជាតួឧបមា ដូចជនគ្រប់គ្នាគ្រាសព្វថ្ងៃ

ត្រូវការអ្នកប្រាជ្ញចេះវៀងវៃ អាចចេះលកលៃសម្រួលចិត្ត ។

ហេតុនេះគួរដឹងថាអ្នកចេះ អ្នកមានចំណេះប្រសើរពិត

ប្រៀបដូចគ្រូពេទ្យចេះពិនិត្យ ជាមនុស្សពេញចិត្តអ្នកជម្ងឺ ។

អ្នកនៅក្នុងទីងងិតឈ្លប់ ទាំងថ្ងៃទាំងយប់មិនយល់ភ្លឺ

មិនមានពេលណាមានពន្លឺ ឃើញភ្លើងភ្លឺ ៗ គាប់ចិត្តពេក ។

ដូចជាមហាជនក្នុងលោកីយ៍ ទាំងប្រុសទាំងស្រីច្រើនអនេក

ក្ដីល្ងង់បិទជិតងងិតពេក ឃើញប្រាជ្ញហើយត្រេកអរសាទរ ។

ជាតិជនអ្នកចេះដូចភ្លងគោម ពន្លឺទ្រលោមឆោមបវរ

ជនផងចូលចិត្តរឹតត្រេកអរ រាប់អានឈូឆរទាំងស្រុក ។

ស្ឃង្ក័ជសេតុប្បលរត្តុប្បល លូតលាស់ផុសផុលពីក្នុងភក់

ផុតផែនប្រឋពីទីគគ្រក់ កន្លង់តត្រុកត្រឹបកេសរ ។

ក្លិនក្លែបពិដោរក្រអូបសាយ កន្លង់ទាំងឡាយតែងត្រេកអរ

ប្រទុមក្រពុំក្លិនបវរ កន្លង់តែងចរមិនគេចចេញ ។

តែងត្រេកត្រេចត្រង់ដម្រង់ត្រឹប មីរមូលរសឹបត្រឹបពេញ ៗ

ប្រទុមជាតិនេះដូចម្ដេចមិញ ប្រុសប្រាជ្ញលំគេញក៏ដូច្នេះ ។

គឺថាកុលបុត្តវិសុទ្ធ៏ថ្លៃ កម្មព្រេងដឹកដៃឲ្យច្យុតចុះ

ចាប់ជាតិត្រកូលទន់ទាបតុះ កើតឡើងលេចឈ្មោះជាអ្នកប្រាជ្ញ ។

លំអុតឱនអង្គត្រង់សិក្ខា នរណានរណាក៏កោតខ្លាច

យ៉មខ្លួនជាខ្លៅទៅប្រសាច ប្រសប់រកប្រាជ្ញដូចកន្លង់ ។

បុប្ផជាតិដែលគ្មានសុគន្ធា ដូចជាផ្កាចារីករហង់

ឬផ្ការលួសគួរភសិ្សវង់ លេចឡើងមានទ្រង់ពណ៌ឆ្អឹនឆ្អៅ ។

ប៉ុន្តែគេមិនមានប្រាជ្ញា សូម្បីភមរាក៏កល់ជិន

ព្រោះឃើញជាតិផ្កានោះឥតក្លិន នរៈនារិនក៏ដូច្នេះ ។

គឺថាបុរសឬស្រីណា កបពូជពង្សមិនទាបតុះ

ជាតិស័ក្ដិ៍សមតែឈ្មោះ ល្ងង់ខ្លៅសូណ្យសោះទាស់កិរិយា ។

អ្នកផងមិនមានក្ដីត្រេកអរ សូម្បីអ្នកក្រមិនប្រាថ្នា

ព្រោះល្ងង់សូណ្យសុងគ្មានបញ្ញា ពាក្យចាស់លោកថាមិនគ្រប់ដប់ ។

ប្រុសមានវិជ្ជាជាធនធាន ស្រីមានរឹកពាទុកជាទ្រព្យ

អ្នកគ្មានចំណេះឥតគេរាប់ លោកថាឥតភ័ព្វទុគ៌តក្រៃ ។

ថ្វីបើខ្លួនជាកូនអ្នកមាន សំបូរធនធានវិសេសថ្លៃ

ទ្រព្យនោះបើមិនចេះសំចៃ គង់តែចង្រៃអន្តរធាន ។

ទុកជាចេះគិតយ៉ាងពូកែ យូរទៅគង់តែរកមួយគ្មាន

បានមកចាយបាត់ធ្វើម្ដេចមាន ខំរកឈ្លានពានគង់នៅខ្វះ ។

ចាយតិចអស់ច្រើនចំរើនថយ ប្រើដប់អស់រយនៅកន្លះ

កន្លងយូរទៅ ៗ ជាខ្វះ គង់បានប្រទះទុក្ខវេទនា ។

បើមានវិជ្ជាជាទ្រព្យថ្លៃ ចាយឥតសំចៃសព្វវេលា

ចាយមួយកើតហ្មឺនកើនសព្វគ្រា នៅទីនានាក៏មិនក្រ ។

ទ្រព្យគឺវិជ្ជាចាយមិនទាល់ ទិញភោជន៍ទិញផលទិញសម្ល

ទិញម្ហូបចំណីបបរ ទិញស្រុកនគរក៏សឹងបាន ។

ទិញខោទិញខៀនចិញ្ចៀនអាវ ទិញសព្វបាវព្រាវញាតិសន្ដាន

ទិញមិត្រសម្លាញ់ទាំងប៉ុន្មាន ទិញបានទាំងបុណ្យទៅបរលោក ។

ទិញទាំងសួគ៌ាជាសុខសាន្ត ទិញទាំងនិព្វានស្ថានសិវមោក្ខ

ចាយតាំងពីក្នុងឥធលោក ហើយយោគទៅចាយបរលោកទៀត ។

ហេតុនេះគួរឃើញថាអ្នកមាន វិជ្ជាប៉ុន្មានមិនចោលម្សៀត

គួរកែគួរគប់គួរប្របៀត គួរប្រឹងគួរឆ្លៀតយកជាគ្នា ។

អ្នកប្រាជ្ញប្រត្យក្ខ[1]ហាក់ភោជន ជាគ្រឿងសម្រន់ជននានា

នៅក្នុងកំឡុងភពភារា ក្នុងគ្រាទុរភិក្ខ[2]នឹកប៉ុនប៉ង ។

ពុំនោះដូចជាវារី[3]ថ្លា ជាទីប្រាថ្នានៃជនផង

ក្នុងគ្រាដែលក្រវារីង ប្រជាជនផងប៉ងរកទឹក ។

គឺថាប្រជាជនទាំងឡាយ ស្រេកទឹកឃ្លានបាយជាទុក្ខនឹក

សង្រេងសង្រៃក្រៃពន្លឹក ឃ្លានបាយស្រេកទឹកជាទុក្ខផ្សា ។

សន្ធឹកសន្ធៃល្ហិតល្ហៃខ្លាំង ស្ងួតស្ងប់ហទយំគាំងឱរា

លុះបានបរិភោគឆ្អែតកាលណា ជលសាបំបាត់សេចក្ដីក្ដៅ

ដូចជាអ្នកប្រាជ្ញបើអ្នកខ្លៅ ចូលទៅសេពគប់គង់បានក្សាន្ត ។

នរោនរៈជនគ្រប់គ្នា មានសុវិជ្ជា[4]ក្នុងសន្ដាន

ប្រព្រឹត្តត្រឹមត្រង់ត្រូវប្រមាណ ប្រមើលមើលប្រាណប្រមាណកាល ។

គង់កែអត្តភាពដុនដាបទាល់ ឲ្យបានទៅស្គាល់ទីត្រអាល

ព្រះបាទចមចៅម្ចាស់ភូបាល គង់លោកឈឺឆ្អាលប្រោសប្រណី ។

នឹងបានជាម្លប់សម្រាប់ជ្រក ជនផងទៅមកទាំងប្រុសស្រី

មានទុក្ខមានទោសទាល់ក្រអ្វី ក្សេមក្សាន្តបានក្ដីសុខសម្រាន ។

សម្រួលសម្រាកក្ដីវិបត្តិ នាំខ្លួនឆ្លងកាត់ទៅនិព្វាន

កេរ្តិ៍ឈ្មោះសាយសុះទៅសព្វស្ថាន ដូចនាំនិទានមកប្រតិស្ឋ ។

អតីតេកាលេកាលកន្លង ភពភាន់រម្លងទៅហើយពិត

ព្រះពោធិសត្វសាងសីលសិទ្ធ៏ កើតនៅទីជិតពារាណសី ។

នាមសេនកៈរាជបណ្ឌិត ចេះអ្វីចេះពិតមានរិទ្ធិ៍ល្បី

ទើបមកពីរៀនសិល្បថ្មី ៗ អំពីបុរីតក្កសិលា ។

ព្រះបាទជនករាជភូមិន្ទ នរិន្ទចមក្សត្រខត្តិយ

ម្ចាស់ក្រុងពារាណសីរដ្ឋា ទ្រង់ព្រះមេត្តាប្រោសប្រណី ។

ប្រទានមហិស្សរៈយស ឧត្ដមខ្ពង់ខ្ពស់ជាងប្រុសស្រី

ជាទីមហាមាត្ររាជកវី ព្រះចមចក្រីប្រទានស័ក្ដិ៍ ។

ទ្រង់តាំងធ្វើឲ្យអ្នកប្រាជ្ញធំ ក្នុងបុរីរម្យជាឯកអគ្គ

អាចប្រៀនប្រដៅព្រះចមចក្រ នឹងអស់ពួកអ្នកនិគមផង ។

អស់ប្រជាជនទាំងប្រុសស្រី ទាំងរាស្ត្រមន្ត្រីច្រើនកន្លង

ទាំងព្រះភូវនាថជាតិជាច្បង តែងតែត្រាប់ត្រងស្ដាប់ទេសនា[5] ។

ព្រះពោធិវង្សទ្រង់សន្ដោស សំដែងធម៌ប្រោសសព្វវេលា

ដល់ពួកមហាជនគ្រប់ៗគ្នា ទម្នងដូចជាព្រះពុទ្ធថ្លៃ ។

គ្រានោះមានតាព្រាហ្មណ៍ចាស់ម្នាក់ ដើរសូមលុយកាក់សព្វៗថ្ងៃ

សន្សែសន្សំបានច្រើនក្រៃ សំចៃមួយពាន់កហបណៈ ។

ផ្ញើនឹងត្រកូលព្រាហ្មណ៍មួយ ឲ្យចាត់ចែងជួយថែទុកដាក់

ហើយគាត់លាចេញចាកសំណាក់ ស្វែងសូមមាសប្រាក់តទៅទៀត ។

គ្រាក្រោយតាព្រាហ្មណ៍ទៅបាត់ទៅ ត្រកូលព្រាហ្មណ៍នៅវិបត្តិបៀត

ខូចខាតសម្បត្តិខាតបង់សៀត ទើបនាំគ្នាឆ្លៀតយកចាយអស់ ។

លុះដល់តាព្រាហ្មណ៍មកតឹងទារ ប្រគល់ធីតារូបល្អស្រស់

ឲ្យជាភរិយាជួសរបស់ តាព្រាហ្មណ៍សោមនស្សនាំទៅស្រុក ។

ឯនាងព្រាហ្មណីជាស្រីក្មេង ព្រួយចិត្តសង្រេងតែងជាទុក្ខ

តូចចិត្តដ្បិទចាស់អាមាសមុខ ចង់កែអផ្សុករកមួយទៀត ។

ហើយគិតបណ្ដេញតាព្រាហ្មណ៍ទៅ ឲ្យឆ្ងាយលំនៅស្រណុកឆ្លៀត

ទើបចូលទៅជិតស្ថិតប្របៀត លោមទោមដោយស្នៀតឧបាយថា ។

តាអឺយ ៗ តាសម្លាញ់ចៅ ខ្លួនខ្ញុំសែនក្ដៅណាស់ណាតា

ការច្រើនចំពូកឥតគណនា មិនមានអ្នកណាមួយគ្រាន់ប្រើ ។

ទ្រាំអ្វីកម្លាំងខ្លួនជាស្រី សង្ឃឹមលើប្ដីថាគ្រាន់បើ

ស្មានជាមានខ្ញុំគ្រាន់បម្រើ ឥឡូវម្ល៉េះតើធ្វើម្ដេចតា ។

អ្នកណាដាំបាយអ្នកណាស្ល អ្នកណាបបរឲ្យពីសា

អ្នកណាប្រតិបត្តិគ្រប់វេលា រងទុក្ខវេទនាណាស់តាអឺយ ។

ហេតុនេះបើតាអាណិតចៅ ចូរតាកុំនៅធ្វើព្រងើយ

បើតែម្ល៉េះ ៗ ស្លាប់ខ្ញុំហើយ ទៅ ៗ តាអឺយនៅបានអ្វី ។

តាទៅសូមលុយតាសូមកាក់ តាសូមមាសប្រាក់គោក្របី

តាសូមរទេះសេះដំរី សូមខ្ញុំប្រុសស្រីមកគ្រាន់ប្រើ ។

តាព្រាហ្មណ៍ស្លុតចិត្តគំនិតភាន់ ទទួលរួសរាន់ថាអឺយអើ

មិនអីទេពៅស្រីប្រសើរ គង់បានខ្ញុំប្រើកុំឲ្យថប់

ទើបប្រុងប្រដាប់សម្រាប់ប្រាណ វត្ថុប៉ុន្មានសឹងមានសព្វ

សតូវខៅតាកប្រហុកខ្នប់ ត្បាល់បុកប្រអប់ច្រកក្នុងទៃ ។

រៀបស្រេចតាព្រាហ្មណ៍ស្ពាយលើស្មា តានតឹងឱរាស្ទើរក្សិណក្ស័យ

ឈានជើងចេញទៅនៅអាល័យ អាលោះស្រីថ្លៃហទ័យតឹង ។

ខំទៅទាំងទាល់ខានពុំបាន ថ្វីបើខ្លួនប្រាណចាស់ប៉ុណ្ណឹង

ស្រីប្រើហើយត្រូវតែខំប្រឹង ចេញដើរទំហឹងទៅចាកស្ថាន។

ព្រាហ្មណ៍ដើរជជ្រកមកសូម តាមធម្មតាស្មូមចង់តែបាន

សូមនេះសូមនោះមិនលោះខាន សូមត្រាតែបានដូចបំណង ។

បានប្រាក់៧រយកហាបណៈ ព្រាហ្មណ៍ប្រមូលដាក់ចុះក្នុងថង់

ច្រកញាត់ក្នុងទៃស្ពាយដម្រង់ សំដៅទៅត្រង់លំនៅស្ថាន ។

មកដល់ទីពាក់កណ្ដាលផ្លូវ ឈប់យកសតូវចំអែតប្រាណ

បរិភោគម្នាក់ឯងរែងរំខាន ក្នុងចិត្តសន្ដានមិនក្សាន្តនឹក។

បរិភោគរួចហើយទើបតាព្រាហ្មណ៍ ក្រោកដើរទីមទាមទៅរកទឹក

មាត់ទៃចំហមិនបាននឹក ពស់ពិសពន្លឹកចូលពេននៅ ។

តាព្រាហ្មណ៍ពុំបានពិចារណា មកដល់ស្រវាស្ពាយទៅ

ដើរដោយដែនដុងដងព្រៃជ្រៅ នឹកតែស្រីពៅភ្លេចនឹកស្លាប់ ។

កាល្នោះមានរុក្ខទេព្ដា នៅដើមព្រឹក្សាមេត្តាប្រាប់

ថាបើតាទៅដល់ផ្ទះឆាប់ ប្រពន្ធតាស្លាប់ចោលមិនលែង ។

បើតាមិនទៅឲ្យដល់ឆាប់ ស្អែកមុខជាស្លាប់ខ្លួនតាឯង

តាព្រាហ្មណ៍ឮហើយរឹងចម្បែង កណ្ដោចកណ្ដែងរែងព្រួយចិត្ត ។

គិតទៅគិតមករកទំនង មិនដឹងដើមទងតុះគំនិត

មិនបានឃើញរូបអ្នកប្រាប់ពិត តាព្រាហ្មណ៍រឹងរឹតតែភិតភ័យ ។

ភាន់ភាំងក្នុងចិត្តឥតបើថា តានតឹងឱរាស្ទើរក្សិណក្ស័យ

តាព្រាហ្មណ៍ក្សឹកក្សួលអួលហទ័យ រវាសរវៃទៅប្រញាប់ ។

ទៅដល់មាត់ទ្វារក្រុងពារាណសី ឃើញមនុស្សប្រុសស្រីមីតាន់តាប់

គ្រប់គ្នាសុទ្ធសឹងកាន់ប្រដាប់ ភ្ញីផ្កាមកស្ដាប់ធម៌ទេស្នា ។

ដែលព្រះបរមពុទ្ធង្កុរ ជាតិជាបណ្ដូលពង្សពុទ្ធា

សេនកៈបណ្ឌិ តសិទ្ធិ៍វិទ្យា ប្រដៅប្រជាជននិករ ។

តាព្រាហ្មណ៍ឃើញនឹកគិតថា ឱទីនេះណាគួរត្រេកអរ

ជនផងប្រជុំគ្នាឈូឆរ ស្ដាប់សព្វព្រះធម៌កំសាន្តចិត្ត ។

បើអញចូលស្ដាប់ប្រហែលស្រួល ក្រែងពានទំនួលកែវិបរិត

ធម្មតាធម៌លោកអ្នកប្រាជ្ញពិត ជាធម៌ស្រួលចិត្តវិបរិតបាត់ ។

ហើយព្រាហ្មណ៍ទន្ទបលន្លបទៅ ចូលច្រៀតឈរនៅក្នុងបរិសទ្យ

ស្ពាយទៃនៅស្មាមិនឲ្យខ្ចាត់ ទើបព្រះមហាសត្វសាកសួរថា ។

អឺតាព្រាហ្មណ៍ដែលទើបមកដល់ថ្មី តាស្វែងរកអ្វីមកពីណា

តាកើតទុក្ខពីរឿងអ្វីតា បានជាភក្ត្រាក្រៀមក្រោះ ។

តាព្រាហ្មណ៍ឮហើយក៏ត្រេកអរ សន្ដានស្មោះសរជាសោមនស្ស

ទូលតបសេចក្ដីសព្វគ្រប់អស់ ទើបមហាបុរសសួរទៀតថា ។

កាលដែលព្រាហ្មណ៍ឯងបរិភោគស្រេច ព្រាហ្មណ៍ឯងចរត្រេចទៅទីណា

មានដើរចោលទៃទេឬតា ព្រាហ្មណ៍តបវិញថាព្រះបាទម្ចាស់ ។

ខ្ញុំបាទទុកទៃនៅទីនោះ ហើយខ្ញុំបាទចុះទៅក្នុងស្រះ

ទទួលទានទឹកដោយរហ័ស រួចរាល់ស្រឡះឡើងមកហោង ។

លុះខ្ញុំមកដល់ទៃកាលណា ទើបខ្ញុំស្រវាក្របួចចង

មាត់ទៃហើយស្ពាយមិនផ្សូរផ្សង ត្រេចតាមគន្លងដងមាគ៌ា ។

ស្រាប់តែបានឮពាក្យដូច្នោះ នៅក្បែរផ្លូវនោះក្នុងអរញ្ញា

សូមទានព្រះគុណទ្រង់មេត្តា ព្យាករប្រស្នានេះឲ្យទាន ។

ព្រះមហាបុរសប្រាជ្ញប្រត្យក្ខ លោកបានជ្រាបជាក់ដោយញេយ្យញាណ

ប្រាប់ថាក្នុងទៃតាឯងមាន ពស់វែកគង្គានចូលពេននៅ ។

ហេតុនេះបើតាឯងប្រញាប់ ទៅដល់ផ្ទះឆាប់គ្រាឥឡូវ

ប្រពន្ធតារត់ទទួលផ្លូវ យកទៃស្រាយទៅពស់ចឹកស្លាប់ ។

បើតាបង្អង់ពុំទាន់ទៅ សំចតឈប់នៅពុំប្រញាប់

ពេលល្ងាចតាស្រាយមាត់ទៃឆាប់ ពស់វែកចឹកស្លាប់ខ្លួនតាឯង ។

ទើបពោធិសត្វចាត់ឲ្យយក ទៃតាព្រាហ្មណ៍មកពីកន្លែង

ដាក់ក្នុងទីវាលស្រឡះចែង ឲ្យយកឈើវែងឆ្កឹសស្រាយគោះ ។

មនុស្សផងទទួលព្រះបង្គាប់ ឆ្កឹសស្រាយប្រញាប់បានឃើញពស់

លូនចេញពីទៃតាព្រាហ្មណ៍នោះ ឃើញពិតដូច្នោះខ្លាចស្ញប់ស្ញែង ។

ទើបអាលម្ពាយហ្មពស់ម្នាក់ ចាប់អូសកន្ត្រាក់ពីកន្លែង

កន្លងទីឆ្ងាយដាច់សង្វែង អាលម្ពាយលែងពស់នោះទៅ ។

ពួកជនទាំងឡាយទាំងប្រុសស្រី ទាំងរាស្ត្រមន្ត្រីដែលស្ថិតនៅ

ក្នុងទីស្រុកក្រុងឬស្រុកក្រៅ មកប្រជុំនៅនាទីនោះ ។

បានឃើញពិតហើយក៏ស្ញប់ស្ញែង គួរកោតគួរក្រែងរឯងឆ្ពោះ

ត្រង់ព្រះប្រាជ្ញាបារមីនោះ ទាយត្រូវចំពោះដូចព្រះពុទ្ធ ។

ទះដៃស្រែកឲ្យសាធុការ សម្លេងខ្ទរខ្ទារដូចកល់ទ្រុត

កល់ទ្រោមផែនដីញ័ររន្ធត់ ញ័រទាំងសមុទ្របព៌តផង ។

ភ្លៀងធ្លាក់កើតជារតនាករ គួរឲ្យត្រេកអរច្រើនក្រៃ ។

ឯព្រាហ្មណ៍ក៏អត់ទ្រាំពុំបាន ទ្រព្យទាំងប៉ុន្មានមិនសំចៃ

ចាត់ចែងបូជាមហាសត្វថ្លៃ មិនមានអាល័យអាឡោះឡើយ ។

ព្រះពោធិសត្វទ្រង់មេត្តា ទើបមានវាចាឃាត់ថាណ្ហើយ

ខ្ញុំមិនយកទេតាព្រាហ្មណ៍អើយ ខ្ញុំអរគុណហើយណ្ហើយកុំតា ។

ស្រេចហើយប្រទានប្រាក់ទៅព្រាហ្មណ៍ បីរយភ្លាមៗដោយករុណា

បន្ថែមឲ្យគ្រប់គំរប់ជា មួយពាន់ផងគ្នានឹងប្រាក់គាត់ ។

ហើយព្រះអង្គសួរថាអើតា តាចរយាត្រាត្រេចខ្ចាត់ភ្លាត់

ចោលស្រុកចោលទេសទៅរង្គាត់ ស្វែងសូមព្រោះខ្សត់ឬគេប្រើ ។

ព្រាហ្មណ៍តបថាឱព្រះគុណធ្ងន់ រឿងនេះប្រពន្ធខ្ញុំទេតើ

គេថ្អូញថាគ្មានខ្ញុំបម្រើ ហើយគេចាត់ប្រើឲ្យស្វះស្វែង ។

ព្រះអង្គសួរថាចុះភរិយា នោះចាស់ជរាដូចតាឯង

ឬមួយនៅក្មេងល្អចិញ្ចែង បានជាឲ្យស្វែងមិនប្រណី ។

ព្រាហ្មណ៍តបថាក្មេងទេព្រះគុណ ទើបបានពេលមុននេះថ្មី ៗ ។

សំឡូតសំឡាញ់ពេញបេតី ល្អល្អះឥតបីស្រីណាដល់ ។

ព្រះអង្គជ្រាបច្បាស់ដោយប្រាជ្ញា ទើបប្រាប់ព្រាហ្មណ៍ថាតាកុំឆ្ងល់

នេះឯងជាកិច្ចឧបាយកល តាឥតយោបល់ចាញ់អើយគិតវាថ្វី

ហើយចុះបើចង់ច្បាស់សេចក្ដី តាទៅរាត្រីនេះឲ្យដល់ ។

យកប្រាក់លាក់ទុកក្រៅលំនៅ សឹមតាចូលទៅសង្កេតកល

គង់បានដឹងពិតឥតពីផល ដេញពុតឲ្យទាល់កល់ប៉ុណ្ណឹង ។

តាព្រាហ្មណ៍ទទួលតាមបង្គាប់ រិះគិតសព្វ ៗ គួរតែខឹង

ក្រាបបង្គំលាហើយខំប្រឹង ដើរអស់ទំហឹងឆ្ពោះសំដៅ ។

ទៅស្រុកមិនមានឈប់សម្រាក មិនគិតលម្បាកព្រោះក្ដីក្ដៅ

យកប្រាក់ទៅលាក់ទុកខាងក្រៅ ហើយចូលសំដៅទៅដោយស្ងាត់ ។

ដល់ហើយឃើញអុចភ្លើងភ្លឺៗ តែមិនទាន់ឮសូរស័ព្ទមាត់

ព្រោះនាងកំពុងតែសម្ងាត់ តាព្រាហ្មណ៍លើកហត្ថគោះទ្វារហៅ

ព្រាហ្មណីឮហើយក៏លត់ភ្លង ក្រោកភ្លែតភ្លាមឡើងចេញមកក្រៅ

ដឹកដៃប្ដីថ្មីឲ្យអែបនៅ នាំព្រាហ្មណ៍ចូលទៅដល់ក្នុងផ្ទះ ។

បបោសអង្វែលសព្វសារពាង្គ ដុសខាត់ជូតលាងដោយការល្ហះ ។

ហើយសួរថាតាបានអ្វីខ្លះ តាព្រាហ្មណ៍ថាខ្វះអ្វីភាណើយ ។

តាបានមួយពាន់កហាបណៈ ឥឡូវតាលាក់ទុកទៅហើយ

លាក់ទុកត្រង់នោះនាអើយ កុំមាត់កឡើយក្រែងគេដឹង ។

ព្រាហ្មណីឮស្រេចគេចចេញទៅ ប្រាប់ប្រុសដែលនៅជិតនៅហ្នឹង

ប្រុសនោះរកឃើញឆក់យកវឹង ព្រឹកឡើងព្រាហ្មណ៍ដឹងជាប្រាក់បាត់ ។

ទោមនស្សទាស់ចិត្តឥតបើថា ហើយចេញយាត្រាត្រេចចរកាត់

សំដៅលំនៅពោធិសត្វ ព្រាហ្មណ៍ក្រាបប្រតិបត្តិសព្វប្រការ ។

ព្រះអង្គជ្រាបច្បាស់ដោយញេយ្យញាណ ទើបទ្រង់ប្រទានស្បៀងអាហារ

ភោជនចំណីគ្រប់បរិក្ខារ ល្មមព្រាហ្មណ៍ចាត់ការ ៧ថ្ងៃបាន។

ហើយប្រាប់ថាតាព្រាហ្មណ៍ឯងទៅ កាន់ទីលំនៅគេហស្ថាន

ឲ្យនាងព្រាហ្មណីហៅសន្ដាន ដែលវារាប់អានតាមចិត្តស្ម័គ្រ ។

ចំនួនដប់បួនទាំងអស់គ្នា ទាំងញាតិខាងវាញាតិខាងអ្នក

មកជុំជប់លៀងដោយរាក់ទាក់ ធ្វើកល់ដូចហាក់គ្មានហេតុអ្វី ។

មួយថ្ងៃបន្ថយចេញពីរនាក់ តាមដោយចិត្តស្ម័គ្រនាងព្រាហ្មណី

ត្រូវធ្វើដូច្នេះជាប្រក្រតី ប្រាំពីររាត្រីជាកំណត់ ។

បន្ថយទុកសល់តែពីរនាក់ ពិនិត្យឲ្យជាក់ស្ដែងប្រាកដ

មើលតែព្រាហ្មណ៍ដែលវាឃាត់ ភ្ញៀវណាកំណត់ប្រាំពីរថ្ងៃ ។

ចូរតាប្រាប់ខ្ញុំកុំបង្អង់ ខ្ញុំហ៊ានចោទត្រង់ពុំសង្ស័យ

ចាប់វាបានយកថ្វីដៃ ឲ្យចោរចង្រៃវារអា ។

តាព្រាហ្មណ៍ធ្វើត្រាប់តាមបង្គាប់ ស្រេចទើបត្រឡប់យាត្រា

ជំរាបរឿងរ៉ាវស្រេចកាលណា ទើបមានវាចាប្រើបំរើ ។

ឲ្យហៅព្រាហ្មណ៍ចោរចូលមកដល់ ព្រះអង្គទតស្គាល់សួរថាអើ

ទ្រព្យតាព្រាហ្មណ៍នេះមួយពាន់តើ ឯងយកទៅធ្វើអ្វីទៅហើយ ។

ព្រាហ្មណ៍ចោរជជែកប្រកែកថា សូមទានមេត្តាព្រះគុណើយ

ខ្ញុំបាទមិនបានយកសោះឡើយ ម្ចាស់ថ្លៃខ្ញុំអើយទេព្រះអង្គ ។

ព្រះពោធិសត្វឆ្លើយកាត់ថា នែចោរមោហាថាឲ្យត្រង់

គេហ៊ានថាហើយមិនមែនល្ងង់ នេះពេញជាពង្សអង្គអ្នកប្រាជ្ញ ។

ហ្នឹងហើយឈ្មោះសេនកៈបណ្ឌិត ល្បីល្បាញរឹងរិទ្ធិ៍គេកោតខ្លាច

មិនស្គាល់ទេឬចោរកំណាច បើឯងស្គាល់ប្រាជ្ញកុំប្រកែក ។

ព្រាហ្មណ៍ចោរភិតភ័យតក្កមា ក្នុងចិត្តគិតថាឱចំឡែក

ថានេះដូចជាឃើញនឹងភ្នែក មិនហ៊ានប្រកែកតទៅទៀត ។

ជំរាបរឿងរ៉ាវទៅតាមត្រង់ ហើយទើបព្រះអង្គទ្រង់ឆ្លាស់ឆ្លៀត

ដណ្ដឹងបញ្ជាក់ថែម ៗ ទៀត ចោរខូចចោលម្សៀតមិនហ៊ានលាក់ ។

ក្រសួងរាជការរដ្ឋបាល ចាំស្ដាប់នឹងអាលទាញទៅដាក់

ធ្វើទោសតាមដោយពិនិត្យជាក់ យកចោរអប្បលក្ខណ៍ដាក់អាជ្ញា ។

ព្រះពោធិសត្វទ្រង់ប្រទាន មាសប្រាក់ធនធានដោយមេត្តា

ដល់រូបតាព្រាហ្មណ៍អនាថា ដែលពឹងចេស្ដាព្រះបារមី ។

រឿងរ៉ាវដូចថ្លែងសំដែងមក ខ្ញុំបានស្រង់យកពីបាឡី

មកដាក់បញ្ជាក់ខសេចក្ដី ឲ្យជនប្រុសស្រីស្ដាប់បានងាយ ។

សូមលោកអ្នកស្ដាប់ពិចារណា តាមដោយប្រាជ្ញាដ៏ទូលាយ

ឲ្យឃើញហេតុផលទៅវែងឆ្ងាយ ដូចបានអធិប្បាយជាទំនង ។

ដំណើរសេចក្ដីក្នុងរឿងនេះ យើងត្រូវត្រិះរិះតាមគន្លង

ព្រះពោធិសត្វពីដើមទង ដោយន័យទំនងដ៏វែង ។

ហៃសាធុជនទាំងអស់គ្នា ចំណេះវិជ្ជាទាំងសម្ទាយ

មានគុណវិសេសធំទូលាយ គួរយើងវេចស្ពាយកុំខ្លាចធ្ងន់ ។

មិនលម្បាកទុកស្រណុកលាក់ ជាជាងមាសប្រាក់សព្វទ្រព្យធន

មិនខ្លាចចោរលួចឬចោរប្លន់ ទៅគ្រប់បម្បន់គ្រាន់ជាស្បៀង ។

ឥតកណ្ដៀតកោរកណ្ដុរកាត់ ចាយណាស់មិនបាត់មិនមានល្អៀង

ប្រើច្រើនកើតច្រើនចំរើនទៀង ពីបច្ចុប្បន្នរឿងទៅបរលោក ។

មានសុវិជ្ជាគង់មានទ្រព្យ អ្នកផងមិនស្អប់មិត្តមូលមក

មានមិត្តហើយបុណ្យតែងរត់រក ស្លាប់ទៅបរលោកយោគស្ថានសួគ៌ ។

វិជ្ជាមានគុណដូចបានថ្លែង សំដែងមកនេះក៏សមគួរ

សង្ខេបសេចក្ដីត្រឹមស្ថានសួគ៌ ចប់តាមសមគួរអម្បាល្នេះ ។

សូមលោកអ្នកប្រាជ្ញខមាទោស សូមទានសន្ដោសកុំដៀលតិះ

ខ្ញុំនឹកឃើញរឿងរ៉ាវដូច្នេះ ដោយត្រិះរិះផ្សំនឹងបាឡី ។

គម្ពីរនានាជាមគធៈ ឃើញប្រាកដជាក់ដូចសេចក្ដី

ដែលបានថ្លែងមកដោយខ្លី ៗ ប្រយោជន៍ដើម្បីអ្នកល្ងង់ខ្លៅ ។

វិជ្ជាគុណកថាចប់ ក្នុងពេលព្រលប់យប់ថ្ងៃសៅរ៍

បួននឹងដប់រោចមិគសិរនៅ ហេមន្ត៍រដូវឆ្នាំរកា ។

បញ្ចស័កជាប់ទាក់ឆ្នាំបារាំង្ស ចាប់ពីកតាំងគ្រឹស្តសាស្នា

មួយពាន់ ៩ រយសាមបីជា កំណត់វេលាចប់ឯងហោង ។

អធិប្បាយភាសិតរបស់សាស្រ្តាចារ្យ ឈឹម – ស៊ុម

ទឹកត្រជាក់ ត្រីកុំ

ពាក្យ ៨

ខ្ញុំសូមអធិប្បាយស្រាយភាសិត ដែលប្រាជ្ញព្រឹទ្ធប្រឌិតទុកមកថា

<< ទឹកត្រជាក់ត្រីកុំ >> នេះទុកជា សវនាសណ្ដាប់នៃសន្ដាន ។

ភាសិតនេះប្រាជ្ញចេះចែកពីរបទ ជាកំណត់កត់ទុកជាលំអាន

ទី ១ ទឹកត្រជាក់ជាប្រធាន ទី ២ មានត្រីកុំជុំជាប់ជិត ។

ពាក្យនេះឯងជាពាក្យឧបមា ចាស់ៗថាតាមប្រាជ្ញពោលប្រឌិត

ទុកប្រដៅកូនចៅជានិស្សិត ប្រើគំនិតគិតរកសេចក្ដីសុខ ។

បទទី១ ដែលថាទឹកត្រជាក់ អស់នាងអ្នកកុំយល់ថាទឹកថ្លុក

វារីថ្លាឬល្អក់ដក់គ្រប់ស្រុក ក្នុងជង្ហុកបឹងបូរជួរទន្លេ ។

ទឹកទីនេះគឺចិត្តយើងគ្រប់គ្នា ជាចិត្តជាមេត្តាឯណេះទេ

ទន់អាណិតចិត្តល្អដល់អស់គេ គ្មានវៀចវេធ្វើទុក្ខបុកឲ្យម្នេញ ។

ចិត្តជនណាប្រាថ្នាចង់សុខខ្លួន មិនរុកគួនឲ្យគេខ្ចាយសុខចេញ

មិនជេរពោលរោលរុកមិនជ្រក់ជ្រេញ មិនម្នោម្នេញបំបាត់ជីវិតទ្រព្យ ។

ដោយយោបល់យល់ឃើញថាខ្លួនយើង ម្ដេចចចើងចង់រស់មិនចង់ស្លាប់

ចង់តែមានធនធានសម្បត្តិទ្រព្យ ចង់តែស្ងប់មិនចង់ក្ដៅក្រហាយ ។

គេឯទៀតក៏ចង់រស់ដូចយើង ចង់តែថ្កើងមានទ្រព្យគាប់សប្បាយ

ចង់ក្សេមក្សាន្តមិនចង់ក្ដៅក្រហាយ យើងទាំងឡាយទាំងគេក៏ដូចគ្នា ។

ចិត្តជននោះហៅថាចិត្តស្មោះសរ តាមព្រះធម៌ថាចិត្តមានមេត្តា

ដូចជាទឹកត្រជាក់ថែមទាំងថ្លា ពួកមច្ឆាត្រីកុំជុំជិតនៅ ។

បទទី២ ថាត្រីកុំជុំជិត សូមពិនិត្យឲ្យមែនមិនមែនហៅ

ពួកមច្ឆានៅនាទំនាបជ្រៅ លោកសំដៅដល់ជនជាតិជិតខាង ។

គឺមនុស្សជាបងឬជាប្អូន ឬជាកូនចៅខ្វះសំណាង

ឬជាញាតិលោហិតនៅជិតខាង ខ្វះសំណាងមកសូមសំណាក់នៅ ។

យើងត្រូវមានមេត្តាចិត្តត្រជាក់ ឲ្យគ្នាស្នាក់ជ្រកកោនកុំឲ្យក្ដៅ

ពោលវាចាកុំថាពាក្យឃោរឃៅ ដោយចិត្តក្ដៅចង់ក្ដិចពង្រេចថែម ។

ត្រូវពោលតែវាចាសុភាសិត សុចរិតប្រណីតដ៏ផ្អែមល្ហែម

កាយវិការឫកពាក៏ខ្ញង់ខ្ញែង មុខញញែមញញឹមប្រឹមស្រទន់ ។

មិនតូងតាងផូងផាងអាងទាត់ធាក់ រួសរាក់ទាក់ដំណើរស្មើទន់ភ្លន់

កុំឲ្យញាតិរវាតចិត្តអាក់អន់ អាការទន់កើតដោយចិត្តមេត្តា ។

យ៉ាងនេះទើបអ្នកផងបូលចិត្តជុំ មកកុះកុំអាស្រ័យនៅជាគ្នា

ជួយកម្លាំងផ្ដល់សុខឲ្យគ្រប់គ្រា គ្រប់វេលាយើងថ្កើងដោយសារញាតិ ។

ធម្មតាមេត្តាធម៌នេះឯង អាចបង្វែងចិត្តទ្រុស្តឲ្យជ្រុះឃ្លាត

ចេញពីជននៅជិតជុំជាញាតិ សូម្បីជាតិតិរច្ឆានកាចជាស្លូត ។

គឺថាជនណាមួយមានប្រាជ្ញា ភាវនាមេត្តាជាប់រហូត

ជនជិតខាងទោះកាចទៅជាស្លូត សាំងរហូតដល់ពួកម្រឹគសាហាវ ។

ដូចនិទានមានមកជាបាលី ប្រាជ្ញពិសីបានចងជារឿងរ៉ាវ

ថាម្រឹគកាចអាចស្លូតបាត់សាហាវ មានរឿងរ៉ាវដូចនឹងថ្លែងតទៅ ។

រឿងជរសាណនិគ្រន្ថ

បទភូជង្គលីលា

បទទ្រង់ភូជង្គលីលា ខ្ញុំសូមពណ៌នា ថ្លាថ្លែងសេចក្ដី ។

តតាមគម្ពីរបាលី ប្រយោជន៍ដើម្បី ជាឧទាហរណ៍ ។

នៃការប្រព្រឹត្តតាមធម៌ មេត្តាបវរ ជាធម៌ប្រពៃ ។

ថាកាលមុនមានក្សត្រថ្លៃ អង់អាចពេកក្រៃ ព្រះនាមអសោក ។

អានុភាពគ្រប់ពិភពលោក ព្រះបាទអសោក ល្បីដល់សព្វថ្ងៃ ។

កាលស្ដេចកំពុងថ្កើងក្រៃ អំណាចពេញផ្ទៃ ជម្ពូទ្វីបា ។

ទ្រង់ទូលសួរព្រះមាតា ថាមាននរណា ទាយទូលបង្គំ ។

ថានឹងបានជាស្ដេចធំ អធិរាជឧត្ដម សូមម៉ែប្រាប់ផង ។

សម្ដេចមាតាជាច្បង ថាហ៍នួនល្អង នេះឈ្មោះអ្នកទាយ ។

ទ្រង់ហុចកំណត់ទំនាយ ដែលគេទស់ទាយ ថ្វាយព្រះរាជបុត្រ ។

ព្រះបាទអសោកចមម្កុដ ទ្រង់ទតសំបុត្រ ឃើញអស់ទំនាយ ។

ត្រូវសព្វឥតល្អៀងឃ្លាតក្លាយ ឃើញនាមអ្នកទាយ ថាជរសាណ១។

ទ្រង់ចាត់ឲ្យស៊ើបពត៌មាន រកជរសាណ ឲ្យបានដឹងឆាប់

មន្រ្តីគ្រប់ខេត្តប្រញាប់ ចាត់ការយ៉ាងឆាប់ បានដឹងជាក់ស្ដែង ។

ថាជរសាណនោះឯង នៅដាច់សង្វែង បច្ចន្តគ្រាម ។

កាន់ព្រត្ត២ប្រែព្រឹត្តិពីព្រាហ្មណ៍ ខំធ្វើព្យាយាម តាមទ្រឹស្តិ៍និគ្រន្ថ ។

ឋាន ជាគ្រូមហន្ត លើសពួកនិគ្រន្ថ អាជីវកផង ។

ទើបទ្រង់ចាត់មន្រ្តីច្បង សេនាអមផង ត្រសងត្រៀបត្រា ។

ឲ្យសែងសុពណ៌សិវិកា គ្រែស្នែងកាញ្ចនា ថ្លៃថ្លាពិសី ។

ទៅនាំនិគ្រន្ថតិរ្ថីយ៍ ជរសាណមកខ្មី ដើម្បីគោរព ។

សក្ការៈរាប់អានគ្រប់ ហេតុព្រះចមភព ស្ដេចទ្រង់ជ្រះថ្លា ។

ទាហានសែងព្រះសិវិកា ទៅតាមមាគ៌ា កាត់ពនាល័យ ។

ទៅដល់ទូលស្នើព្រះទ័យ ថាសូមអភ័យ ដ្បិតព្រះចមម្កុដ ។

អសោកមហារាជឆ្នើមផុត នៅបាតលីបុត្រ៣ ឲ្យមកនិមន្ត ។

ជរសាណនិគ្រន្ត ព្រះគ្រូមហន្ថ និមន្តឡើងគ្រែ ។

ទាហានខ្លះសែងខ្លះហែ ខ្លះបក់បន្ថែ ខ្លះបាំងខ្លស់ក្លំ ។

ទៅតាមសម្រួលមិនខំ ចូលដល់ព្រៃធំ ទុគ៌មស្រងាត់ ។

ទីទួលព្រឹក្សាច្រើនក្ដាត់ នាំគ្នាដើរកាត់ រកបេះបុប្ផា ។

ខ្លះបេះផលភោជ្ជព្រឹក្សា ខ្លះសាកសួរគ្នា ខ្លះពណ៌នាប្រាប់ ។

ព្រឹក្សាក្នុងព្រៃតាន់តាប់ ពុំអាចនឹងរាប់ ឲ្យសព្វគ្រប់បាន ។

អំបែងថ្លែថ្លាន់សឹងមាន បុប្ផាយោនយាន យល់ពណ៌លឿងខ្ចី ។

ខ្លះថាមកណេះណាវ៉ឺ យើងបេះផ្ញើស្រី ជ្រក់ឆីត្រីអាំង ។

ខ្លះថានែវ៉ឺយអាគាំង នេះនែក្រសាំង យើងបេះបុកឆី ។

ខ្ចែងខ្ចះច្រមះស្រឡី ស្រឡិតវល្លិ៍ខ្ចី ឡើងដើមស្រឡៅ ។

ត្រឡាត់ត្រឡាចឡើងទៅ ធ្វើជាលំនៅ ជាទ្រើងទ្រុលទ្រុប ។

ដើមត្រាចត្រៀលទ្រាកក្រខុប ដើមត្រាងលាស់ទ្រុប ដង្គុំខៀវខ្ចី ។

ខ្លះថាយើងឈប់ផឹកឆី ដេកសិនណាវ៉ឺ ក្រោមម្លប់ឈើនេះ ។

ខ្លះថានែវ៉ឺយអាផេះ លោកតានៅនេះ ឯងក្អេងក្អាងអី ។

ភ្លៅមាន់មានពាន់តាឡី ទន្លាប់ស្ដៅស្ដី ស្ដុកស្ដុរស្មាច់ស្មែរ ។

ពព្លាភ្លូភ្លងមានផ្លែ ភ្លៅមាន់ដុះហែ នៅក្បែរភ្លៅនាង ។

ពពេចចង្វារដុះខាង មាត់ទឹករអាង ត្រពាំងខ្នងទួល ។

ព ពលពពាលខែស្នួល ស្នាយស្នែស្នាប់ស្រួល ស្មូញស្មាញសាខា ។

ពពូលបាយពើតដៃខ្លា ពពូលថ្មធ្មា ពពូលទឹកទាប ។

ពុទ្រាពោនស្វាភ្នែកព្រាប ពោនម្កាក់ពួចទាប ដុះរាបជាគុម្ព ។

ពាន់តាពុកឆ្មាត្រសុំ ពិភេទក៍ជួរជុំ ជិតដើមស្រម៉ ។

ពងមាន់ពាន់តាផ្កាល្អ លឿងខ្ចីលាយស ក្រអូបឈ្ងុយឆ្ងិត ។

គគីរសុរភីគគិត ជើងចាបដុះជិត ដើមចារផ្កាល្អ ។

ពពេលឥន្ទនេលពង្រ រំដេញញេញញ ដកពដកពាយ ។

កណ្ដោលកណ្ដោកដុះរាយ រពាក់រពាយ ដុះរាយជាគុម្ព ។

ឪឡោកមាក់ដោកឪជំ កន្ទួតប្រោងអំព្រំ កន្ទួតព្រៃព្រូស ។

ផ្លែជាចំណីនៃឈ្លូស មានផ្លែជន្លូស ឈ្លូសចូលចិត្តស៊ី ។

កន្ទោក១ដុះជិតកន្ទី២ កន្ទុយប្រើសៗស៊ី ភង្គីស្រគំ ។

វល្លិគុយមានផ្លែមូលធំ រសជូរអែមចំ លើអ្នកនឿយហត់ ។

ស្រគំផ្លែខ្ចីរសចត់ ត្រូវចំលើមាត់ អ្នកអត់ម្លូរស្លា ។

ត្រៀលដោះក្របីត្រៀលស្វា ដើមស្វិតក្ដាត់ណា ឡើងដើមចម្បក់ ។

មើលទៅឃើញផ្លែស្ញែស្ញក់ ពួកពលសម្រក់ ទឹកមាត់បេះឆី ។

ព្រីងបាយព្រីងដោះក្របី មានផ្លែទុំខ្ចី បេះឆីផ្លែទុំ ។

ព្រីងច័ន្ទព្រីងចន្លុះជុំ ជាជួរដង្គុំ គេពុំភោក្ដា ។

ព្និលភ្នៅសង្ឃរ័សង្ឃា ទន្លាប់ទន្លា ក្រកោះក្រឡាញ់ ។

សុទ្ធតែឈើផ្លែឆ្ងាញ់ៗ ខ្លះថាអើអញ បេះផ្ញើប្រពន្ធ ។

រងៀងរវៀងដោះគន់ ដើមភ្ងាសគគ្រន់ ក្រូចព្រៃដើមក្រាយ ។

ស្រឡិតឡើងមហាស្រឡាយ៣ ផ្ការីកព្រោងព្រាយ ជិតដើមស្រឡៅ ។

ក្របាសព្រៃប្របក្របៅ មានដើមបង្គៅ ដើមភ្ញៀវសិរមាន់ ។

គូលែនមាក់ប៉ែនចែងច័ន្ទ លំពោះលំពាន់ លំពង់លូតលៃ ។

ឪជ្រឹងសន្ធឹងឡើងជ្រៃ លោតជោតលាំងជៃ ពួរជ្រៃជ្រែងជ្រៀត ។

ដើមច្រេសមានជ្រែដុះបៀត មានវល្លិរមៀត ជ្រៀតឡើងដើមជ្រួយ ។

ដើមទេពភិរូហ៍គោមួយ ដុះជិតដើមជ្រួយ និងសម្បុរល្វែង ។

ដើមឈើភ្លើងភ្លាំងកម្រែង អញ្ចាញអញ្ជែង ទ្រមែងទ្រមូង ។

លំពែងព្រះរាមដុះច្រូង ឱបដើមគ្រញូង ស្លឹកច្រូងច្រាងជ្រំ ។

ប៉ប្រកសម្បកធំៗ រំយោលល្បានល្យំ ទំដើមទ្រយឹង ។

ស្រកាចាសចាប់ដើមខ្ជឹង បន្តោកដូចជ្រឹង ជិតដើមខ្ទឹងក្ទម្ព ។

ឈើទាលដូងចែមរាំងភ្នំ ផ្ដៀកផ្ចឹកសូក្រំ បេងលាំងខ្វែតខ្សេវ ។

សុទ្ធតែឈើធំខ្ពស់ល្ហេវ ខ្លះត្រង់ស្លុងស្លេវ ខ្លះពកខ្លះពួរ ។

ខ្លះមានរន្ធហាក់ហាសួរ ដោយក្ដីសមគួរ ចំពោះយោធា ។

ខ្លះមានស្លឹកត្រូវវាតា ដូចបក់ហត្ថា បោយឲ្យគយគន់ ។

ជរសាណនិគ្រន្ថ នេត្រាគយគន់ ព្រឹក្សាទាំងឡាយ ។

ត្រេកអរសែនត្រេកសប្បាយ សោមនស្សរីករាយ ដូចកើតជាតិថ្មី ។

នាឋានទេវិន្ទកោសីយ៍ ព្រោះអន្យតិរ្ថីយ៍ ត្រូវបានឡើងបុណ្យ ។

ដោយសារសេចក្ដីការុណ្យ នៃស្ដេចមានបុណ្យ អសោកតិលក១ ។

ជរសាណាជីវក ព្រះគ្រូនាយក ដែលគេហែទៅ ។

បានដល់កណ្ដាលព្រៃជ្រៅ នេត្រគយគន់ទៅ ឃើញសុទ្ធព្រៃស្វាយ ។

ដែលគេដាំដុះរៀងរាយ ជាទីសប្បាយ នៃស្រមណ៍បព្វជិត ។

ដើមស្វាយរៀងរាយប្រកិត ប្រកៀកគ្នាជិត ជាជួរបង្គុំ ។

ដង្គោលស្រមោលម្លប់ជុំ ជិតដូចគេហ៊ុម ពិតានសន្ធិយា ។

ស្វាយមីងស្វាយមាសឥន្ទជា ឥន្ទជិតមានផ្កា ស្វាយធូរេនផ្លែ ។

ស្វាយខ្ទិះដងខ្ទែងដុះហែ ស្វាយមួងកែវកែ ស្វាយមីងស្វាយមាស ។

ស្វាយយក្សស្វាយល្ហួតពោរពេញ ពងត្រងដេរដាស ស្វាយក្បាលដំរី ។

ពុំសែនស្វាយកែវសំឡី ខ្លះផ្កាខ្លះខ្ចី ខ្លះចាស់ខ្លះទុំ ។

សាខាដង្គោលដង្គុំ មានម្រឹគជួបជុំ សម្រាកកាយា ។

ម្រឹគីម្រឹគាត្រៀបត្រា សិង្ហតោជ្រូកខ្លា រមាំងប្រើសទ្រាយ ។

ឈ្លូសក្ដាន់ឆ្កែព្រៃទន្សាយ មូលមិត្រសប្បាយ លាយគ្នារញង់ ។

ខ្លះដេកខ្លះឈររហង់ ខ្លះដើរតម្រង់ លិទ្ធគ្នាទៅមក ។

រមាំងលិទ្ធឲ្យចចក ឆ្កែព្រៃដើរមក លិទ្ធឲ្យទន្សាយ ។

ជ្រូកព្រៃដេកដូចគេរាយ ខ្លាធំសប្បាយ ដេកកើយដូចខ្នើយ ។

ភាពនេះពុំដែលមានឡើយ គ្រានេះឯងហើយ មានភាពដូច្នោះ ។

ហេតុតែក្នុងព្រៃស្វាយនោះ មានមហាថេរឈ្មោះ ព្រះអស្សគុត្ត ។

កាន់សីលសិក្ខាបរិសុទ្ធ ព្រះទ័យមោះមុត ក្នុងការភាវនា ។

ចំរើននូវធម៌មេត្តា សព្វកាលវេលា អាណិតសព្វសត្វ ។

និគ្រន្ថឃើញហើយលាន់មាត់ ថាយីនែសត្វ ទាំងនេះច្រើនម្ល៉េះ ។

សត្វនេះមិនដែលដូច្នេះ ទើបតែគ្រានេះ ម្ដេចវាយ៉ាងហ្នឹង ។

ថាហើយចុះទៅសម្លឹង មើលគិតរំពឹង រកហេតុពុំយល់ ។

មើលហើយៗរឹតតែឆ្ងល់ លុះតែបានដល់ មណ្ឌលទីកុដិ ។

លំនៅនៃព្រះអស្សគុត្ត ក្នុងវត្តបរិសុទ្ធ នាមនិយសេនាសន៍ ។

និគ្រន្ថលើកដៃបាំងថ្ងាស គយគន់តែពាស ឃើញព្រះអស្សគុត្ត ។

ទោះបីខុសគ្នាបំផុត ក៏គាត់លំអុត លំឱនសួរថា ។

អាវុសោនេះពួកម្រឹគា គេហៅឈ្មោះវា ថាពួកសត្វអ្វី ។

មហាថេររំពឹងឆាប់ខ្មី ជ្រាបជាតិរ្ថីយ៍ ធ្លាប់ស្ដាប់បរមត្ថ ។

ពីដើមគាត់កើតជាសត្វ ពស់ពេនទីស្ងាត់ ស្ដាប់ព្រះវិភ័ង្គ ។

ដែលភិក្ខុ១ស្វាធ្យាយខ្លាំងៗ ត្រង់អាយតនំ ២ប្រាំមួយមាតិកា ។

ទើបលោកឆ្លើយប្រាប់មកថា នេះពួកម្រឹគា ឈ្មោះអាយតនៈ ។

និគ្រន្ថខំផ្ទៀងសោតៈ ឮអាយតនៈ មានឱតប្បៈឡើង ។

អៀនខ្មាសហើយលុតបត់ជើង ប្រណម្យដៃឡើង ឆ្ពោះព្រះថេរៈ ។

មហាថេរទាញកាសាយ សំពត់សមណ បរិក្ខារហុចទៅ ។

និគ្រន្ថសូមផ្នួសបួសនៅ លែងនឹកដល់ទៅ ពួកអន្យតិ្ថរ្ថីយ៍ ។

មិនយូរប៉ុន្មានឆាប់ខ្មី ភិក្ខុបួសថ្មី លុះអរហត្ត ។

ដោយសារបានស្ដាប់បរមត្ថ ព្រះថេរៈចាត់ ចែកចែងឲ្យស្ដាប់៣

ភិក្ខុជរសាណប្រាប់ មន្រ្តីឲ្យឆាប់ ក្រឡាប់វឹងខ្មី ។

ទៅទូលព្រះនរបតី កុំឲ្យចក្រី ទន្ទឹងឡើយណា ។

មន្រ្តីសេនីយ៍គ្រប់គ្នា នាំអស់យោធា វិលថ្កានបុរី ។

ឡើងគាល់ទូលព្រះចក្រី ដោយនូវសេចក្ដី ដូចថ្លែងមកស្រាប់ ។

មហាក្ស័ត្រទ្រង់ព្រះសណ្ដាប់ ព្រះទ័យកួចជាប់ ចង់ចេញទៅជួប ។

ប៉ុន្តែរាល់ខែរាល់ខួប ព្រះអង្គរួមរួប រាប់អាននិគ្រន្ថ ។

គ្រានេះបើបោះបង់ជន ជាពួកនិគ្រន្ថ ចូលពុទ្ធសាស្នា ។

ក្រែងគ្រោះកាចកើតចលា- ចលជាន់ទន្សា ព្រួតគ្នាមកទៀត ។

ព្រោះបច្ចាមិត្រនៅឆ្លៀត ឈ្លបរកតែស្នៀត បៀតបៀនព្រះអង្គ ។

លុះគ្រប់បីឆ្នាំទើបទ្រង់ ចាត់ការតម្រង់ រដ្ឋរាស្រ្តរៀបរយ ។

ទើបស្ដេចសម្រេចញយៗ ថាត្រូវបន្ថយ ពួកអាជីវក ។

ដែលមានទ្រឹស្ដីលាមក ថាកម្មអាក្រក់ ឬល្អឥតផល ។

ទោះអកុសលកុសល ឥតមានឲ្យផល ទៅនរកសួគ៌ ។

ទ្រង់ចាត់បំបាត់តាមគួរ មិនឲ្យជនជួរ ទាំងនេះចូលជួប ។

បង្អាក់ពេញពេលមួយខួប ទើបទ្រង់រួមរួប ចូលពុទ្ធសាស្នា ។

ដោយហេតុតែទ្រង់ជ្រះថ្លា ចំពោះមេត្តា- ធម៌ព្រះអស្សគុត្ត ។

នេះឯងហេតុដើមបំផុត នាំព្រះចមម្កុដ អសោកក្សត្រា ។

ឲ្យចូលកាន់ពុទ្ធសាស្នា ទាំងដឹកនាំមហា- ជនចូលជាច្រើន ។

សាស្នារីករឹងចំរើន ផ្សាយទៅបានច្រើន ប្រទេសនានា ។

គេរាប់អានច្រើនមហិមា ព្រោះគេយល់ថា សាស្នាត្រជាក់ ។

ថែមថ្លាបរិសុទ្ធសោភគ្គ សមហេតុផលជាក់ ជាលទ្ធិត្រូវ ។

រឿងនេះវែងឆ្ងាយពេកកូវ ខ្ញុំកាត់តម្រូវ ជាឧទាហរណ៍ ។

នៃភាសិតដ៏បវរ ដែលប្រាជ្ញផ្លូវធម៌ ប្រឌិតទុកថា ។

រីទឹកត្រជាក់ហើយថ្លា ត្រីកុំត្រៀបត្រា មច្ឆាចូលមក ។

គឺគេតែងតែរត់រក រុលត្បុលមកជ្រក ក្រោមអ្នកមេត្តា ។

រឿងនេះឃ្លាតឆ្ងាយណាស់ណា ខ្ញុំសូមពណ៌នា នូវរឿងមួយទៀត ។

ដើម្បីអស់លោកអ្នកឆ្លៀត សង្កេតទៅទៀត ដូចតទៅនេះ ។

(នៅមានតទៅទៀត )

រឿងផរសាណនិគ្រន្ថ ក្នុងគម្ពីរបាលីឥតមានការរាប់ដើមឈើទេ ។ ក្មេងៗជំនាន់ថ្មី ប្រហែលមិនសូវចូលចិត្តការរាប់ដើមឈើអស់ទាំងព្រៃដូច្នេះដែរ ។ ប៉ុន្តែ ខ្ញុំយល់ថា មានប្រយោជន៍បានជាសរសេរយ៉ាងនេះ ។

(ឈឹម- ស៊ុម)

អធិប្បាយភាសិត (ត)

២- នាយល្អក្ររកបាន នាយក្លាហានបានស្រេចការ

សាស្ត្រាចារ្យ ឈឹម – ស៊ុម តែងជាកាព្យ

ពាក្យ ៧

ពាក្យថា "នាយល្អក្ររកបាន រីនាយក្លាហានបានស្រេចការ"

ពីរឃ្លោងយោងឃ្លាជាវោហារ បូរាណចារ្យចែងចងទុក ។

ខ្ញុំសូមអធិប្បាយស្រាយសេចក្ដី ប្រយោជន៍ដើម្បីជាទំនុក

តតាមទំនៀមត្រាត្រៀមទុក ធ្វើជាទំនុកតំណទៅ ។

ឲ្យបច្ឆាជនជាន់អនា- គតកាលគ្រប់គ្នាជាកូនចៅ

ជាសិស្សជាគំជាពូជផៅ តទៅក្រែងត្រូវរើសនាយកោយ ។

ព្រោះថាធម្មតាជនប្រុសស្រី កើតលើផែនដីទោះមុនក្រោយ

ការក្រនៅលើអ្នកនាយកោយ តែនាយថ្លស់ធ្លោយធ្លាយខូចការ ។

ទាល់តែនាយកោយកើតកាក់កប របៀបរបបអ្នកសង្ហារ[1]

ទើបនាំប្រយោជន៍គ្រប់កិច្ចការ នាំផលខ្លឹមសារយកមកបាន ។

រីពាក្យថានាយងាយយល់ទេ គឺជនជាមេយើងគ្រប់ប្រាណ

មេវត្តមេវ៉ាទាំងប៉ុន្មាន មេគ្រួសារឋានមេភូមិស្រុក ។

បើគេពុំពោលពាក្យថានាយ ពោលថាចៅហ្វាយក៏ស្រណុក

គឺចៅហ្វាយខេត្តចៅហ្វាយស្រុក ចៅហ្វាយឃ្លាំងគុកចៅហ្វាយរដ្ឋ ។

បើពុំពោលពាក្យថាចៅហ្វាយ ពាក្យថ្មីនៅអាយមានប្រាកដ

ហៅថាប្រមុខមានមុខមាត់ ប្រាកដជាពាក្យវប្បធម៌ ។

ដូចពាក្យថាលោកប្រមុខខែត្រ រុងរឿងត្រដែតដ៏បវរ

ប្រមុខយោធាក្រុងនគរ ប្រមុខរដ្ឋបវរធំបំផុត ។

រីនាយគ្រួសារធម្មតាចែក ចាត់ចែងវែកញែកឲ្យបរិសុទ្ធ

ឬឲ្យសៅហ្មងមោះស៊ុតទ្រុត នោះផុតវិស័យយើងជ្រើសរក ។

គឺថាបើយើងបានកសាង យើងមានសំណាងពីមុនមក

គង់តែកុសលផ្ដល់ឲ្យជ្រក ឲ្យមកចាប់ជាតិក្នុងមេល្អ ។

ចិត្តថ្លើមត្រជាក់ទន់ល្អូកល្អូន ចេះថ្និតថ្នមកូនចេះបីទ្រ

ចេះផ្ចុងផ្ដើមកូនឲ្យបានល្អ ស្ទួយផុតពីក្រទៅជាមាន ។

បើយើងឥតបុណ្យពីបុព្វេ ពុំបានរកទេផ្លូវសីលទាន

មុខជាអកុសលផ្ដល់រុញច្រាន ឲ្យកើតក្នុងឋានមេអប្រីយ៍ ។

ឥតមានអាណិតចិត្តឫស្យា ឥតមានមេត្តាត្រាប្រណី

ឥតចេះសង្គ្រោះកូនប្រុសស្រី ទ្រឹស្ដិ៍អន្យតិរ្ថិយ៍ខុសជាគាប់ ។

ហេតុនេះឃើញថានាយគ្រួសារ អភិសង្ខារចាត់មកស្រាប់

មានល្អអាក្រក់ទុកសម្រាប់ អ្នកមានបុណ្យភ័ព្វឬឥតបុណ្យ ។

តែទោះជាយ៉ាងដូចម្ដេចក្ដី យើងទាំងប្រុសស្រីត្រូវដឹងគុណ

នាយគ្រួសារនេះទុកជាមុន សឹមយើងដឹងគុណអ្នកដទៃ ។

រីនាយចៅហ្វាយក្រៅពីនេះ យើងត្រូវតែចេះគិតលកលៃ

សម្រាំងសម្រិតស្រិតហើយស្ទៃ លកលៃស្ទៃយកតែមនុស្សល្អ ។

នាយនេះលំបាករើសរកបាន ទើបចាស់បុរាណពោលថាក្រ

ព្រោះពុំសូវមានជនជាតិល្អ កម្រគ្រប់លក្ខណ៍ជានាយគេ ។

ផលល្អមិនត្រឹមតែអ្នកឲ្យ អ្នកធ្វើអំណោយដល់យើងទេ

មិនត្រឹមតែញាតិយើងញាតិគេ ឲ្យតែជននោះពេញលក្ខណៈ ។

ល្មមទាញប្រយោជន៍ចែកគេឯង ទៅតាមតំណែងតាមឋានៈ

អាចទ្រទ្រង់បាននូវភារៈ ឋានៈដែលខ្លួនត្រូវរ៉ាប់រង ។

ចិត្តថ្លើមក៏ធ្លាប់មានពិសោធន៍ មិនខឹងច្រឡោតខុសទំនង

មិនលុះអគតិទាំងបួនផង ឬមិនជួរជងមិនខូចឈ្មោះ ។

ចំណោះវិជ្ជាស្របករណីយ៍ ទាំងពាក្យសំដីក៏ពីរោះ

ព្យាយាមម៉ឺងម៉ាត់មិនឡេះឡោះ មុខមិនក្រៀមក្រោះស្រស់ប៉ប្រៃ ។

ជននោះទើបពេញជាមនុស្សជា ឥន្ទព្រហ្មទេព្តាលោកបានឆ្នៃ

បានគិតរំពឹងរឹងរំពៃ ហើយលៃចាត់មកឲ្យមេវា ។

បើផ្ទុយពីនេះពុំមែនជា ពុំមែនទេព្តាចាត់មកទេ

បើយើងជ្រើសរើសយកជាមេ ពុំបានស្រួលទេគង់មានមោះ ។

ចំណែកខាងនាយផ្លូវសាសនា មេវត្តមេវ៉ាក៏ដូច្នោះ

លោកណាមានកិត្តិស័ព្ទពីរោះ កាន់ក្រិត្យឥតខ្ចោះចាកវិន័យ ។

ចេះចាំធម៌អាថ៌ពិតប្រាកដ ទាំងឥរិយាបថទាំងព្រះទ័យ

ស្របផ្លូវសិក្ខាផ្លូវវិន័យ ទាំងអធ្យាស្រ័យទន់ត្រជាក់ ។

ចូលចិត្តខាងកិច្ចការសម្រប សម្រួលឲ្យស្របមិនឲ្យអាក់

មិនឲ្យមានអន់ឲ្យរាក់ទាក់ ស្មោះស្ម័គ្ររកគ្នាជាប្រក្រតី ។

ចូលចិត្តគោចរបិណ្ឌបាត សង្វាតតពុទ្ធវេណី

មិនប្រកាន់ឫកដូចប្រុសស្រី ស៊ីវិល័យជាន់ថ្មីបង់សាសនា ។

ចូលចិត្តដឹកនាំបរិស័ទ ឲ្យកាត់តម្លាថ្លាសទ្ធា

ជឿជាក់ក្នុងព្រះពុទ្ធសាសនា ស្មាទានលីលាសាងកុសល ។

ចូលចិត្តផ្ចុងផ្ដើមការសិក្សា ផ្លូវពុទ្ធសាស្នាឲ្យដឹងយល់

ឲ្យចេះចូលចិត្តដល់ឫសគល់ ឲ្យយល់ច្បាស់ផ្លូវទៅនិព្វាន ។

មិនលោតច្រឡោតតាមលោកធម៌ [2] មិនសូវត្រេកអរខាងមានបាន

មិនខំសន្សំបន្ទំប្រាណ ស្វែងតែនិព្វានជាត្រីមុខ ។

មិនមានកំណាញ់គិតតែបាន អ្វី ៗ ដែលមានមិនក្ដាប់ទុក

ចេះកចេះសាងខាងទំនុក បម្រុងផ្ចុងផ្ចុកក្នុងសាស្នា ។

មិនលុះក្នុងអគតិ [3] បួន ស្មារតីជុំខ្លួនថួនប្រាថ្នា

ចូលចិត្តធ្វើការផ្លូវសាស្នា មិនប្រឹងស្រវាការព្រៃផ្សៃ ។

មិនដូចជាសត្វបរោខោ ទំលើមែកពោធិ៍ស៊ីផ្លែជ្រៃ

ជ្រកក្នុងសាស្នាធ្វើការព្រៃ ហួសក្រិត្យវិន័យត្រៃសិក្ខា ។

លោកនោះទើបជាសង្ឃប្រាកដ គួរជាមេវត្តជាមេវ៉ា

ដឹកនាំឧបាសកសិកា ត្រួតត្រាភិក្ខុសាមណេរផង ។

រីនាយឬមេពីរផ្នែកនេះ រើសធុនដូច្នេះទើបហ្ម៉ត់ហ្មង

ទើបនាំយើងជាបរិស័ទឆ្លង រំលងចាកក្ដីអន្តរាយបាន ។

មួយទៀតបើពោលតាមបាលី ដែលព្រះជិនស្រីទ្រង់ទូន្មាន

ជាច្បាច់សម្រាប់នាយប្រធាន ថាត្រូវឲ្យមានធម៌ប្រាំមួយ ។

មានឈ្មោះថានាយកធម៌ ជាច្បាច់បវរសម្រាប់ស្ទួយ

នូវអ្នកជានាយកមួយ ៗ ធម៌ទាំងប្រាំមួយដូចតទៅ ។

នាយកធម៌ប្រាំមួយប្រការ

បទកាកគតិ

១- គឺខមា

ការទប់កិរិយា អំណត់អត់ធន់ ឆ្ពោះហេតុក្នុងក្រៅ

ទោះស្រាលទោះធ្ងន់ ខមាការធ្ងន់ មានបីប្រការ ។

ការអត់ធន់កាយ

មិនប្រទូស្តរ៉ាយ វាយដំប្រហារ ដាល់តប់ទាត់ធាក់

យុកយាក់ដូចមារ មិនឲ្យអសារ បង់ការព្រោះកាយ ។

ការអត់វាចា

មិនជេរផ្ដាសា បញ្ចោហុយហាយ ស្ដីដៀលដល់ពូជ

ប្រដូចដល់ម្ដាយ មិនឲ្យអន្តរាយ ព្រោះតែសំដី ។

ការអត់ធន់ចិត្ត

មិនឲ្យវិបរិត កើតចិត្តអប្រីយ៍ ខឹងឃោរឆុរឆេវ

ប៉េវដូចអគ្គី មិនឲ្យធរណី ឆេះព្រោះភ្លើងចិត្ត ។

២- ជាគរិយៈ

គឺសម្បជញ្ញៈ នឹកឃើញការពិត គឺភ្ញាក់ស្មារតី

សំភីពិនិត្យ ការក្រឆ្ងាយជិត ពិនិត្យឥតធ្វេស ។

៣- ឧដ្ឋានៈ

គឺវីរិយៈ ក្រវើនក្រោកក្រេស ខំធ្វើការងារ

ក្នុងក្រៅប្រទេស មិនលង់ទ្រនេស ក្នុងការទ្រមក់ ។

៤- សំវិភាគ

គឺការលះលាក តាមបែបទាយក ការចែករំលែក

ដល់បដិគ្គាហក[4] សូម្បីទឹកជ្រក់ ក៏ចែកតាមមាន ។

៥- គឹទយា

អាណិតគ្នីគ្នា ជាញាតិសន្ដាន យល់តាមសណ្ដាប់

ធ្លាប់ពីបុរាណ និយមរាប់អាន ឲ្យបានក្ដីសុខ ។

៦- ឥក្ខណា

ការគន់ត្រួតត្រា ពិចារណាជ្រើសមុខ កិច្ចការគ្រប់យ៉ាង

មិនយោកគ្រលុក រៀបឲ្យដឹងមុខ សម្រាំងសម្រេច ។

ធម៌ប្រាំមួយនេះ ជនណាចាំចេះ កាន់កាប់ជាប់ស្រេច

ជននោះថ្លៃថ្លា ឧបមាដូចពេជ្រ គួរតាំងសម្រេច

ជានាយយើងបាន ។

តែជនទាំងឡាយ នាលោកិយអាយ ច្រើនតែទន្ទ្រាន

ដណ្ដើមតំណែង ហើយតែងឈ្លានពាន រំលោភពុំមាន

មេត្តាករុណា ។ ច្រើនតែឈ្នានិះ កិរិយាជាន់ជិះ

ដោយចិត្តឫស្យា ច្រណែនខ្លាចស្មើ ខ្លាចលើអាត្មា

ម្ល៉ោះហើយផ្ដន្ទា ពង្រឹលពង្រេច ។ ហេតុនេះបុរាណ

ពោលតាមលំអាន ជាភាសិតស្រេច ថារីនាយល្អ

ក្រមានដូចពេជ្រ នាយក្លាហានស្រេច កិច្ចការសុខសាន្ត ។

គឺថានាយល្អ ពិតជាមហាក្រ កម្ររកបាន

ព្រោះលំបាកជ្រើស រើសរកកល្យាណ គ្រប់លក្ខណ៍ដូចបាន

សម្ដែងមកនេះ ។ បើបានកល្យាណ ល្អហើយក្លាហាន

មានទាំងចំណេះ ចំណាំចាំច្រើន ក្រវើនតាមចេះ

នាយកយ៉ាងនេះ ទើបយើងជ្រកបាន ។ ខ្ញុំសូមស្រដី

តាមបទបាលី ជារឿងនិទាន ដើម្បីបញ្ជាក់

នាយល្អក្លាហាន កម្ររកបាន បើមានបានសុខ ។

រឿងទេវទត្តនិងពោធិសត្វកើតជាស្វា

បទពំនោល

អតីតកាលកន្លង ភពកាន់រំលង វែងឆ្ងាយយូរយារហើយណា ។ កាលណោះមែនមានសត្វស្វា ច្រើនក្រៃត្រៀបត្រា នៃព្រៃហេមវាក្បាលស្ទឹង ។ គង្គាជលធាធំល្វឹង ហូរចុះសន្ធឹង ធំល្វឹងកម្រឆ្លងបាន ។ ពានរិន្ទពុនពូជហនុមាន កិរិយាឈ្លានពាន ទន្ទ្រានជិះជាន់ដណ្ដើម ។ យកទីជាស្ដេចស្វាឆ្នើម ហើយហ៊ានហែកថ្លើម ពួកស្វាណាមិនគោរព ។ តាំងខ្លួនជាម្ចាស់ពិភព ព្រឹក្សាព្រៃជប់ ព្រៃជាំជំនាប់ហេមវ័ន្ត ។ ស្វាឈ្មោលទាំងរយទាំងពាន់ ត្រូវពានរិន្ទជាន់ ចាប់ជិះសម្លេះសម្លាប់ ។ នៅតែស្វាញីតាន់តាប់ រស់នៅសម្រាប់ ធ្វើប្រពន្ធវាម្នាក់ឯង ។ ស្វាញីកើតកូនរទែង កូនញីវាលែង លោះលាឲ្យមានជីវិត ។ កូនឈ្មោលវាពុំអាណិត ធ្វើហាក់ផ្ដេកផ្ដិត ហើយគិតគ្រញិចក្ស័យអស់ ។

មានមេស្វាមួយសប្បុរស ចង់ឲ្យកូនរស់ ក៏ភៀសហែលទឹកឆ្លងទៅ ។ តាំងពីកូននោះឋិតនៅ ក្នុងផ្ទៃមើលទៅ ពុំដឹងជាឈ្មោលឬញី ។ លុះផ្ទៃគ្រប់ខែពេញទី ទើបនាងស្វាញី ប្រសូតកូនឈ្មោលល្អក្ដាត់ ។ គឺជាព្រះពោធិសត្វ ដែលត្រាច់រង្គាត់ មកចាប់ជាតិជាកូនស្វា ។ លោកនៅជាមួយមាតា ដឹងក្ដីកាលណា សួររកបិតាបានដឹង ។ ជាបិតាអាក្រក់ម្ល៉ឹង ទើបលោកខំប្រឹង ហាត់ប្រាណបានស្ទាត់កីឡា ។ ព្រឹកឡើងឡើងបះផលា មកឲ្យមាតា ភោក្ដាខ្លួនឯងសម្រន់ ។ ល្មមតែមានកម្លាំងគ្រាន់ ក៏ស្ទុះបំភាន់ ឲ្យមាតាដេញតាមចាប់ ។ ឡើងចុះលោតផ្លោះប្រញាប់ ឲ្យម្ដាយដេញចាប់ ប្រញាប់លោតហក់គេចកែ ។ ឈមមុខខាងណេះហើយបែរ បត់ប្រាសគេចកែ បែរមកខាងណេះវិញភ្លែត ។ មាតាស្រវាចាប់ឃែត កូនគេចចេញភ្លែត ម្ដាយហត់ម្ហ៊ែត ៗ នៅស្ងៀម ។ ធ្វើយ៉ាងនេះជាទំនៀម ពុំដែលនៅស្ងៀម ពេលព្រឹកណាមួយសោះឡើយ ។ ទាល់តែចម្រើនធំហើយ ក៏ពុំកន្តើយ ខំហាត់អត្តពលក្ម ។ អស់កាលយូរខែយូរឆ្នាំ អត្តពលកម្ម ចងចាំគ្រប់ល្បិចកិច្ចល្បង ។ ស្ទុះលោលោតផ្លោះរំលង លង្វែកមែកផង មិនបាច់មានបង្គងសួ ។ ហែលទឹកមិនបាច់មានស្នួ ហ៊ានហែលឆ្លងជួ ទឹកជ្រោះហូរចុះចំហុង ។ រំលិចទឹកជ្រៅសន្លុង ហ៊ានលោតប្លោតប្លុង [5] ទៅក្នុងជលធារធ្នារទឹក ។ មុជលើកដុំថ្មសន្ធឹក ស្រង់ផុតពីទឹក ឥតពូជស្វាណាធ្វើដូច ។ ព្រោះហេតុលោកគិតពីតូច ថានឹងបង្ខូច គំនិតអាក្រក់បិតា ។ បើអញទៅដល់កាលណា ពានរិន្ទស្ដេចស្វា ស្រវាចាប់អញអញគេច ។ បើចាប់អញបានហើយឈ្លេច អញមិនរត់គេច អញប្រឹងឲ្យដឹងកម្លាំង ។ បើបិតាក្លៀវក្លាខ្លាំង អញនឹងប្រឆាំង រុញចែវឲ្យចូលក្នុងស្ទឹង ។ បើម្ល៉ឹងហើយគាត់នៅប្រឹង គង់ធ្លាក់ក្នុងស្ទឹង លង់ឈ្លក់ផ្សេស ៗ ពុំខាន ។ ច្នេះគាត់នឹងទ្រាំពុំបាន នឹងបន្ទន់ប្រាណ អញបានឱកាសប្រដៅ ។ ឲ្យគាត់កំចាត់ក្ដីក្ដៅ ជម្រះកម្លៅ ឲ្យនៅជាសុខសប្បាយ ។

លុះដល់ឥទ្ធិពលពណ្ណរាយ ទើបលោកនាំម្ដាយ ឆ្លងចូលទៅក្នុងហ្វូងធំ ។ ពានរិន្ទពិនរាជឧត្ដម នៅក្នុងហ្វូងធំ បានឃើញភរិយាមកដល់ ។ មានទាំងកូនឈ្មោលវិមល ដែលពុំធ្លាប់យល់ ក៏ស្ទុះមកសាកសួរថា ។ អានេះឯងមកពីណា ឯងជាពូជស្វា ក្រៅវង្សចង់រករឿងឬ ។

ព្រះពោធិសត្តបានឮ ឆ្លើយថាខ្ញុំគឺ ជាបុត្របិតានេះឯង ។ កាលមាតាដាច់សង្វែង ព្រាត់ទៅម្នាក់ឯង បានប្រសូតខ្ញុំឯណោះ ។ ខ្ញុំពុំស្គាល់បិតាសោះ ទើបត្រាច់ចរឆ្ពោះ មករកបិតាហ្នឹងឯង ។

ពានរិន្ទឈានជើងចំទែង លូកដៃប្រឡែង ថាឯងជាបុត្របិតា ។ ឥឡូវឪសុំថើបបា ជាទិស្នេហា ចូរបាមកអាយណា៎ពៅ ។

ពោធិសត្តលុតលូនទៅ ហត្ថប្រណម្យនៅ នែបនិត្យជិតជាប់ឱរា ។ ពានរិន្ួឳបក្ដោបកាយា រួបរិតហត្ថា ប្រាថ្នាគ្រញិចឲ្យស្លាប់ ។ ជើងជាន់ដៃឱបយ៉ាងខ្ជាប់ ម្រាមនិងម្រាមចាប់ ចាក់ស្រេះប្រឡេះពុំបាន ។ មាត់ហាជង្គ្រុងប្រុងប្រាណ នឹងខាំបំពាន ទន្ទ្រានកកេរឲ្យស្លាប់ ។

ពោធិសត្តសោតប្រញាប់ លើកដៃជ្រោងចាប់ បំពង់កជាប់ដូចច្បោះ ។ គួយដៃគះគារំសោះ ដើម្បីនឹងដោះ ខ្លួនឲ្យរួចចេញទៅវិញ ។

ម្រាមដៃពានរិន្ទនោះមិញ គ្រេចចេញឈាមព្រិញ ដោះវិញប្រញាប់លែងចាប់ ។ ឱរារកកល់ប្រេះស្លាប់ ញ័រមាត់ប៉ប្រ៉ាប់ ឈឺកស្លាឈាមមួយគ្រា ។ ប៉ុន្តែកម្លាំងក្រោធា ធ្វើឲ្យស្ដេចស្វា មិនព្រមចុះចាញ់សោះឡើយ ។ ទ្រឹងមួយស្របក់នៅហើយ ស្ទុះមកបង្កើយ ថានៃអាហ្អើយបើចង់ ។ ដឹងតេជៈដៃពានរង្គ ឯងកុំបង្អង់ កុំរាកុំរង់ឡើយណា ។ ចូរប្រឹងប្រណាំងចេស្ដា លើចុងព្រឹក្សា បើថាអាឯងគ្រាន់បើ ។

ពោធិសត្តឆ្លើយថាយើ ឪខ្ញុំទេតើ ម្ដេចធ្វើអំពើយ៉ាងហ្នឹង ។ ទ្រមម្ល៉េះហើយចេះតែប្រឹង ម្រាមដៃគ្រេចម្ល៉ឹង ចង់ប្រឹងលើចុងព្រឹក្សា ។ ប៉ុណ្ណឹងចុះណា៎បិតា លើចុងព្រឹក្សា ខ្ញុំរឹតក្លៀវក្លាជាងនេះ ។ កុំថាលើគោកដូច្នេះ បើជនណាចេះ ច្បាំងក្នុងទឹកខ្ញុំក៏ហ៊ាន ។ ហេតុនេះសុំឪអាក់ខាន កុំធ្វើបំពាន លើអ្នកឥតទោសដូច្នេះ ។

ពានរិន្ទឮហើយស្ទើរប្រេះ ឱរារបេះ ថ្លើមធ្លាក់លើព្រះធរណី ។ ខឹងឃោរក្ដៅដូចព្រះអគ្គី ស្ទុះមកនឹងឈ្លី ឲ្យខ្ទេចឲ្យខ្ទីជើងដៃ ។ ប៉ុន្តែពោធិសត្តថ្លៃ រហ័សពេកក្រៃ ស្ទុះវៃថយផុតពីមុខ ។ ពានរិន្ទទង្គិចទង្គុក នឹងគល់ឈើចិក ត្រទាំងណែនគាំងអែនអន ។ ទ្រឹងមួយស្របក់លោតភ្លន ស្រវាតោងគន ចាប់គល់កន្ទុយយ៉ាងមាំ ។ ពោធិសត្តរត់អូសនាំ ទង្គិចគល់គ្រាំ ស្វាឪក្រញាំឈាមមាត់ ។ នៅតែតោងស្អិតពេកក្ដាត់ ទោះបីរត់កាត់ ព្រៃញាតស្បាតក៏ពុំលែង តោងគ្នាឡើងដើមអញ្ចែង [6] នឹងដើមកម្រែង [7] បង្គាបបែកខ្នែងស្ញែស្ញុក ។ កូនរុលរួចជាប់ឪពុក ក្នុងបង្គាបស្មុគ ស្មូញស្មាញបូញបាញធ្មេញស្ញេញ ។

កូនគិតអាណិតដោះចេញ លំអុតលំគេញ សូមឲ្យបន្ថយកំហឹង ។ ស្វាឪក្រញូវខ្ញូវខ្ញឹង ទោះបីទ្រមម្ល៉ឹង ក៏ប្រឹងស្រវាឱបទៀត ។ ប្រចាប់ប្រជែងជ្រែងច្រៀត បំបែរបំបៀត ពានរិន្ទភ្លាត់ស្នៀតធ្លាក់ស្ទឹង ។ ខំស្ទុះលោតពេញទំហឹង ឡើងពីមាត់ស្ទឹង ខំប្រឹងឥតមានសំចៃ ។ កូនចាប់ជើងជាប់ខ្វៃ ៗ ដៃម្ខាងចាប់ដៃ ផ្អោបជាប់ផ្ទាប់ជិតឱរា ។ បីទ្រពនាំស្ដេចស្វា ចុះក្នុងគង្គា សួរថាប៉ាចង់មុជទឹក ។ ឬមួយក៏ប៉ាចង់ផឹក ទឹកសួរ្ស៍ [8]សន្ធឹក ហូរចេញពីរូងថ្មដា ។ ហ៍ៈឥឡូវខ្ញុំនាំប៉ា មុជជ្រែកគង្គា ចូលរូងថ្មដាផឹកទឹក ។

ពានរិន្ទភិតភ័យពន្លឹក ឮថាមុជទឹក ក៏នឹកថាឱអញស្លាប់ ។ ទើបអង្វរករប្រញាប់ ថាកូនកុំចាប់ ប៉ាសូមចុះចាញ់ហើយកូន ។

ពោធិសត្តសោតលំអូន លំអុតទន្ទោន ថាកូនឥតមានប្រទូស្ត ។ ប៉ុន្តែឪឯងរឹងរូស ខំប្រឹងប្រទូស្ត នឹងខ្ញុំដែលឥតទោសសោះ ។ តទៅកុំធ្វើដូច្នោះ នាំខូចកេរ្តិ៍ឈ្មោះ ពីព្រោះខុសច្បាប់អ្នកធំ ។ បិតាជានាយឧត្ដម ធម្មជាតិរៀបចំ ឲ្យជានាយកលើកូន ។ ច្បាប់ថាត្រូវតែល្អូកល្អូន ចិត្តស្ងួនទន្ទោន រកកូនជានិច្ចប្រក្រតី ។ ឪមិនត្រឹមតែជាបី- តាយើងប្រុសស្រី ជាព្រះចក្រីថែមទៀត ។ ហេតុនេះគួរតែប្រឹងឆ្លៀត កុំឲ្យរវាត ពីច្បាប់សម្រាប់នាយក ។ បើនាយប្រើចិត្តតក់ម៉ក់ ជាធម៌គម្រក់ ឈ្លីឈ្លក់ជិះជាន់ពលឯង ។ ឲ្យខ្មោចណាវាកោតក្រែង នាយជាន់ពលឯង អាយូស្មមិនវែងទេឪ ។ ហេតុនេះតាំងពីឥឡូវ ឪត្រូវស្វែងត្រូវ តាមខ្ញុំនាំផ្លូវកុំខាន ។

ស្ដេចស្វាថាឱកល្យាណ អ្នកពោលទូន្មាន មកទាំងប៉ុន្មានឪតាម ។ ថាហើយនាំគ្នាវិលភ្លាម ចរត្រាច់ទៅតាម រកហ្វូងស្នំស្និទ្ធស្រឹង្គារ ។ ចៅជិតចៅចមបរិពារ ចេញមកខ្ញៀវខ្ញារ មេនាងមេចៅជួបជុំ ។ នៅនិត្យជួបជិតជាក្រុម ជាសុខពិតពុំ មានមោះគ្រោះថ្នាក់អ្វីឡើយ ។ ដោយសារបានទីពឹងហើយ ដូចអ្នកដល់ត្រើយ បានស្បើយចាកភ័យអន្តរាយ ។ ពួកស្វាលុះសុខសប្បាយ កូនដូចគេរាយ រស់នៅទាំងញីទាំងឈ្មោល ។ ពោធិសត្តជាបង្គោល ឲ្យស្វាញីឈ្មោល ពឹងផ្អែកជ្រកកោនគ្រប់គ្នា ។ សាមគ្គីសាមគ្គា រួមរស់រាល់គ្នា មានសេរីភាពស្មើមុខ ។

តមកស្ដេចស្វាជាទុក្ខ គិតថាទៅមុខ អញអស់អំណាចសូន្យឈឹង ។ ព្រោះតែអាដែងកូនហ្នឹង វាជាទីពឹង នៃពួកពលស្វាទាំងអស់ ។ កូននេះបើវានៅរស់ វាឲ្យអញអស់ ជន្មាយុផងពុំដឹង ។ ដូច្នោះគួរឲ្យទៅស្ទឹង រំលិចធំល្វឹង ព្រៃស្ដុក[9] ស្រោងស្រឹងមានស្រះ ។ ឈូកផ្កាត្រៀបត្រាក្រៃក្រាស់ អារក្សកាចណាស់ នោះច្បាស់ជាវានឹងស្លាប់ ។ គិតស្រេចស្ដេចស្វាប្រញាប់ ហៅកូនមកឆាប់ ប្រាប់ថាកូនស្ងួនឪពុក ។ អ្នកឯងតែងបំបាត់ទុក្ខ ធ្វើឲ្យបានសុខ ដល់ពួកពលស្វាគ្រប់គ្នា ។ ប៉ុន្តែមាសមិត្រពំងា ពុំទាន់បានជា ស្ដេចស្វាពេញមុខនៅឡើយ ។ ដូច្នេះកូនកុំកន្តើយ កុំផ្សូរផ្សងឡើយ ចូរកូនទៅរកឧប្បល[10] ។ នោះហ្ន៍ដែលមើលទៅយល់ ព្រៃស្ដុកមណ្ឌល[11] មានស្រះឧប្បលនៅនោះ ។ ត្រូវកូនមាសស្ងួនចូលឆ្ពោះ ចុះក្នុងស្រះនោះ បេះផ្កាឧប្បលប្លែក ៗ ។ ឈូកសក្រហមចម្លែក ស្ឃង្ក័ជផ្កាបែក ត្របកមួយរយស្រទាប់ ។ ឲ្យបានផ្កានោះមកឆាប់ ឪនឹងរណ្ដាប់ រៀបអភិសេកឲ្យបា ។ បានសោយរាជជាស្ដេចស្វា កបដោយចេស្ដា ថ្លៃថ្លាឧត្ដមសមស័ក្តិ ។

ព្រះពោធិសត្តស្ដាប់ជាក់ ក្រពុំហត្ថដាក់ លើត្បូងសិរសាប្រណម្យ ។ ចំពោះសម្ដេចបរម បិតាជាធំ ហើយទៅសំដៅស្រះស្រង់ ។ លោកមានស្មារតីតម្រង់ សម្បជញ្ញៈផ្ចង់ ឥតធ្វេសប្រហែសឡើយណា ។ ពិនិត្យមើលស្នាមបាទា សត្វផងនានា ឃើញសុទ្ធតែស្នាមជើងចុះ ។ ឥតឃើញស្នាមជើងឡើងសោះ យល់ថាមានគ្រោះ អាក្រក់ក្នុងស្រះនោះឯង ។

ស្រះនោះពិតជាកន្លែង អារក្សទឹកតែង តែចាប់សត្វបរិភោក្ដា ។ យល់ច្បាស់ឥតមានសង្កា លោកក៏រេរា ពុំហ៊ានឈានចុះចូលទឹក ។ គន់ឃើញផ្កាឈូកសន្ធឹក ដុះក្បែរមាត់ទឹក ទើបទៅបេះកាច់មកគរ ។ បានផ្កាច្រើនមួយគំនរ បម្រុងត្រាច់ចរ យាត្រាត្រឡប់វិលវឹង ។

អារក្សទឹកនៅជិតហ្នឹង នេត្រាសម្លឹង សម្លក់ពិនិត្យចរិយា ។ យល់ជាអ្នកមានប្រាជ្ញា ស្មារតីថ្លៃថ្លា ឫកពាកិរិយាក្លាហាន ។ ទើបយក្សប្លែងភេទផ្លាស់ប្រាណ ជាមនុស្សសាមាន្យ បានដើរចរចូលមកជិត ។ សម្លឹងហើយរឹងពេញចិត្ត ព្រោះហេតុឃើញពិត ជាអង្គបណ្ឌិតគ្រប់លក្ខណ៍ ។ នឹងបានជានាយសោភ័គ្គ ជាទីពឹងពាក់ នៃពូជពង្សវង្សពានរ ។ ទើបសូត្រស្លុតី [12] បវរ សរសើរពានរ ដោយបទព្រះគាថា ថា ៈ

(យស្សេតេ ច តយោ ធម្មា វានរិន្ទ យថា តវ

ទក្ខិយំ សុរិយំ បញ្ញា ទិដ្ឋំ សោ អតិវត្តតិ ។

(នៅមានត)

[1]អានថា ៈ សង់ហា ។ (សំ.ម. សំហារ) ។ អ្នកសង្ហារ គឺអ្នកនាំ, អ្នកមានការរួបរួម, អ្នកទម្លាយបង់, អ្នកបំផ្លាញ, អ្នកផ្ដាច់ផ្ដិលនូវបច្ចាមិត្រ ។ កុំច្រឡំនឹងពាក្យ សង្ហា ដែលប្រែថា មានរូបឆើតឆាយ ..... ឡើយ ។

[2]អានថា ៈ លោកៈធម៌ ។ ធម៌សម្រាប់ធ្វើសត្វលោកឲ្យមានរឹកប៉ោងឡើង ព្រមទាំងឲ្យមានរឹកជ្រប់ស្រពោន មាន ៨ យ៉ាងគឺ លាភោ ការបាន ១, អលាភោ ការបង់ ១, យសោ ការបានយស ១, អយសោ ការបង់យស ១, និន្ទា ការរិះគន់ ១, បសំសា ការសរសើរ ១, សុខំ សេចក្ដីសុខ ១, ទុក្ខំ សេចក្ដីទុក្ខ ១ ។

[3]ការលំអៀង ៤ យ៉ាងគឺ ចន្ទាគតិ លំអៀងទៅតាមស្រឡាញ់ ១, ទោសោគតិ លំអៀងទៅតាមស្អប់ ១, មោហាគតិ លំអៀងទៅតាមសេចក្ដីល្ងង់របស់ខ្លួន ១, ភយាគតិ លំអៀងទៅតាមការខ្លាច ១ ។

[4]អានថា បៈដិកគាហ៊ក់ (អ្នកទទួល) ។

[5]ប្លុង ជាភាសាបារាំង ។ កិរិយាស័ព្ទ គេសរសេរ PLONGER, នាមស័ព្ទ គេសរសេរ PLONGEON ដូចគ្នានឹងភាសាខ្មែរថា ៈ ប្លោង, ការប្លោង ។

[6]ឈ្មោះឈើមួយយ៉ាងដើមធំខ្ពស់ មែកសាងញ៉ាង ។

[7]ឈ្មោះឈើមួយយ៉ាងដើមធំខ្ពស់ សាច់រឹងដូចគ្នានឹងដើមកែស ស្លឹកដូចស្លេកក្រាមរមាសមែកបែកខ្នែងក្លិកក្លក់ដង្គុំសាងញ៉ាង ។

[8]សួរ្ស៍ ភាសាបារាំង ៈ សរសេរ Source អានថា សួក ។ គឺទឹកស្អាតហូរចេញពីរូងថ្មជ្រោះភ្នំ ។ បាលីហៅថា វភវោទក ។

[9]ព្រះស្ដុក (ជើង ដ) គឺព្រៃញាតស្បាតដុះរួបរឹតជិតឈើធំ ៗ ក្នុងទីទំនាប ។ ត្រពាំងឬបឹងដែលមានដុះឈើពេញក្នុងទឹក ក៏គេហៅថាស្ដុកដែរ (ត្រពាំងស្ដុក, បឹងស្ដុក) ។

[10]ឧប្បល គួរអានថា ឧបបល់ ប៉ុន្តែទម្លាប់អានថា ឧបុល ដូចភទ្របទ ទម្លាប់អានថា ភាត់ទ្រះបុត, វិតក្ក ទម្លាប់អានថា វិតុក្ក, ឧសភ ទម្លាប់អានថា ឧសុប ។

[11]មណ្ឌល ប្រែថា មូលដង្គុំ ។

[12]បា. ថុតិ, សំ. ស្តុតិ ; ខ្មែរស្លុតី អានថា ស្លុតដី (សេចក្ដីសរសើរ) ។

១ក្នុងគម្ពីរបាលីខ្លះថា ជរសាណាជីវក ។ ក្នុងគម្ពីរមហាវង្សថា ជរសាណនិគ្រន្ថ ។

២ អានថា ព្រត់ ។ បា វត្ត គឺការប្រព្រឹត្ត ។

៣អានថា ប៉ាតៈឡីបុត – រាជធានីថ្មី នៃមគធរដ្ឋ ។

១វចនានុក្រមថា : កន្ទោកជាឈ្មោះនៃប្រដាប់ក្រឡឹង, ប៉ុន្តែប្រដាប់ក្រឡឹងស្រុកខ្លះហៅអន្ទោកដូច្នេះទេ ។ កន្ទោកជាឈ្មោះនៃឈើធំប្រភេទមួយ ទាំងដើមទាំងស្លឹកស្រដៀងដើមមមាំង គឺដើមមែកមានសាច់សរឹង សម្បុរសក្រាស់ស្លឹកធំៗ ។

២កន្ទីជាឈ្មោះនៃឈើតូចមួយយ៉ាង សម្បកសស្ដើង, សាច់ដើមមែកសស្រួយ, ស្លឹកមានទងវែង បែកខ្នែងជាស្លឹកមួយម្ខាងៗតាមទង, ច្រើនតែប្រាំសន្លឹកមួយទង, ស្លឹករាងជមស្រួចចុងដូចផ្លិតចាមរ ឬដូចស្លឹកអង្គារបុស្ប ។ សម្រាប់ស្ងោរផឹកបំបាត់រោគគ្រុនក្ដៅ ។

៣មហាស្រឡាយ ជាឈ្មោះនៃឈើធំមួយយ៉ាង មានសម្បកដូចសម្បកធ្លក ស្លឹកដូចស្លឹកលាប ច្រើនតែមានដើមធំខ្ពស់ត្រសូល ព្រោះច្រើនដុះក្នុងព្រៃស្រោងស្រឹង, ខ្លឹមក្រហមរឹងស្វិត, ក្លិនខ្លឹមក្រអូបផ្អែម ។ ឈើនេះសម័យបុរាណគេចូលចិត្តក្រឡឹងជាដន្លាប់ក្រមួនមាត់ ព្រោះគេនិយមជឿថា ជាដន្លាប់ពូកែស័ក្តិសិទ្ធិ ដូចជាដន្លាប់ដែលគេធ្វើដោយខ្លឹមចំប៉ីដែរ ។

១អានថា តិឡក ។ តិលក បា.គ. ប្រែថា ប្រសើរ, ជាកំពូល ។ បា.ន ប្រែថា ល្ង, ចំណុចខ្មៅៗដែលមានតាមរាងកាយ (អាចម៍រុយ ) ។ ត្រង់នេះជាគុណនាម ។ បុរាណជាន់ដើម ច្រើនប្រើពាក្យនេះ ក្នុងគោរម្យងារនៃឥស្សរជន ដូចជាងារនៃសម្ដេចព្រះមហាសង្ឃរាជទៀងជាដើមថា សម្ដេចព្រះមហាសង្ឃរាជាធិបតីសិរីសង្ឃនាយក តិលកលោកា (ជំនាន់នោះ អានថា តិឡុកលោកា ) ចរិយាព្រឹទ្ធ បរមពិត្រ ជាអម្ចាស់លើត្បូង ។

១ត្រង់នេះ ត្រូវអានថាភិក, កុំថាឲ្យដល់ខុ ។

២អានថាអាយៈតៈណាំង ។

៣ព្រះមហាថេរបានសំដែងនូវអាយតនវិភ័ង្គទាំង ៦ មាតិកាពីរដងគឺ : ចក្ខ្វាយតន និង រូបាយតន, សោតាយតន និង សទ្ទាយតន, ឃានាយតន និង គន្ធាយតន, ជិវ្ហាយតន និង រសាយតន, កាយាយតននិងផស្សាយតន, មនាយតន និង ធម្មាយតន ។ ព្រមទាំងពន្យល់សេចក្ដីថា : អាយតនទាំង ៦ ពីរដងនេះ ទាំងមនុស្សទាំងតិរច្ឆានសុទ្ធតែមានដូចគ្នា, ប៉ុន្តែមនុស្សចាត់ជាសត្វដ៏ថ្លៃថ្លាជាងតិរច្ឆាន ព្រោះមានមេត្តា, បើមនុស្សណាឥតធម៌មេត្តា, នោះគួរគេហៅថា សត្វអន់ សត្វគម្រក់ ជាងសត្វដែលកំពុងនៅខាងមុខកុដិនេះទៅទៀត ។

[1]ភាសាសំស្ក្រឹត ប្រែថាអ្នកចេះជាក់ច្បាស់ ។

[2]គ្រាក្របាយ ។

[3]ទឹក ។

[4]ចំណេះល្អ (មិនមានទោស) ។

[5]ត្រូវអានថា ទេស្នា ។

១គម្ពីរមហាសទ្ទនីតិ ។

១បើកាព្យអ្នកបស្ចិមប្រទេស ទើបមានពាក្យជួនតែខាងចុងឃ្លាដូច្នេះខ្លះមែន ។ នេះហើយដែលអ្នកបស្ចិមប្រទេសហ្នឹងឯង ក៏ថាមិនពិរោះថាអន់ជាងកាព្យខ្មែរដែរ ។ ឯកាព្យខ្មែរធ្វើដូច្នេះពុំបានទេ ត្រូវតែឲ្យមានពាក្យជួនប្រទាក់គ្នា នៅកណ្ដាលឃ្លាផង នៅចុងឃ្លាផង, សូម្បីតែល្បះមួយកន្លងផុតទៅហើយ ក៏ត្រូវតែឲ្យមានចុងជួនចេញពីល្បះនោះទៅទាក់ភ្ជាប់នឹងពាក្យក្នុងល្បះខាងចុងទៀតដែរ ខានពុំបាន ។ ព្រោះតែកាព្យខ្មែរមានពាក្យជួនរណ្ដំរងំយ៉ាងនេះ ទើបគេសរសើរថាពិរោះ ។ ហេតុដូច្នោះ បានជាអ្នកប្រាជ្ញហៅ កាព្យខ្មែរថា << តន្រ្តីភាសិត >> គឺបាក្យពោលមានសូររងំដូចតន្រ្តី គឺប៉ីពិណពាទ្យ រនាតគង ឬហៅថា << ស្រឹង្គារភាសិត >> គឺពាក្យពោលជាគ្រឿងសម្រើបចិត្ត ដូចជាស្នំស្រឹង្គារ នៅនែបនិត្យជិតគ្នាចាំបម្រើជាប្រក្រតីដូច្នោះ ។

២បទ ឬមេកាព្យទាំង ៤៨ នេះ សព្វថ្ងៃពុំសូវមានអ្នកធ្វើកើតទាំងអស់ទេ ព្រោះអស់គ្រូចាស់ៗទៅ ពុំឃើញមានកវីណាបង្រៀនឲ្យបានគ្រប់ទាំង ៤៨ នេះឡើយ ។ មិត្រភ័ក្តិជាន់ចាស់របស់ខ្ញុំខ្លះ ដែលពូកែតែងកាព្យគ្រាន់បើដែរ នៅតែធ្វើពុំកើតគ្រប់មេ ។ អ្នកខ្លះនិយាយបដិសេធបទ ១៥ មេខាងចុងថា << គ្មានលក្ខណៈល្អប្លែក, ខ្លះមិនដែលទាំងស្គាល់ផង តែមានឈ្មោះខ្ញុំ សូមបំបាត់ចោល...>> ។ សំដីមិត្រខ្ញុំខាងលើនេះ ខ្ញុំពុំយល់ស្របទាំងអស់ទេព្រោះថាដែលយើងរកលក្ខណៈល្អរបស់កាព្យទាំង ១៥ មេនេះពុំបាន ក្រែងមកពីយើងរៀនមិនគ្រប់ ចេះមិនសព្វទេដឹង ? បើយើងប្រឹងតែបំបាត់ចោលដូច្នេះ. ក្រែអ្នកចេះតិចជាងយើងទៅទៀត នឹងបំបាត់របស់យើងខ្លះទៀតទេដឹង ? បើតែម្ល៉ឹងៗយូរណាស់បីតមមនុស្សនឹងអស់មេកាព្យខ្មែររលីងខ្មុក ។ ចំណែកខាងខ្ញុំ ទោះបីខ្ញុំធ្វើមិនកើត ក៏ខ្ញុំស៊ូតែសរសេរគម្រូតាមរបៀបចាស់ ទុកផ្សងព្រេងដែរ ក្រែងបច្ឆាជនជាន់ក្រោយគេធ្វើកើត ព្រោះតាំងពីឥឡូវនេះទៅ មុខជាមានអ្នកសិក្សាស្រាវជ្រាវវប្បធម៌បុរាណខ្មែររឹតតែជ្រៅទៅៗ ពុំខាន ។ (សូមមើលសៀវភៅ មេកាព្យ របស់លោក អៀង សាយផង ) ។

កូនខ្មែរថែកាព្យ

Friday, 10 June 2016

No comments:

Post a Comment

Blog Archive